Η τουρκική εξωτερική πολιτική: Προς τη καταστροφή ή το θρίαμβο;

Γράφει ο Αντώνης Παράσχος

Η παραπάνω εικόνα συνοψίζει τις φιλοδοξίες του Τούρκου προέδρου Ερντογάν και στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό, όπου γίνεται μία ιδιαιτέρως απαιτητική απόπειρα εξισορρόπησης μεταξύ αντίπαλων στρατοπέδων, με στόχο η Τουρκία να έχει σταθερά σημαντικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις, ούσα ένας προνομιακός συνομιλητής για τις άλλες χώρες, ώστε να καταστεί εν τέλει και η ίδια μία μεγάλη δύναμη και ως εκ τούτου ισότιμος συνομιλητής των άλλων «ισχυρών» του πλανήτη. τουρκική

Μπορούν να ευδοκιμήσουν αυτές οι φιλοδοξίες ή η κατάρρευση είναι αναπόφευκτη;

Είναι αλήθεια ότι μία τέτοια πολιτική απαιτεί λεπτούς χειρισμούς και η αδυναμία που είχε επιδείξει πριν μερικά χρόνια η Τουρκία σε αυτόν τον τομέα την είχε οδηγήσει στην αποξένωση από σχεδόν όλες τις σημαντικές δυνάμεις της περιοχής. Οι σχέσεις με το Ισραήλ, πανίσχυρο στρατιωτικά, καθώς και η μόνη πυρηνική δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο, ήταν κακές, κυρίως λόγω της τουρκικής στήριξης προς τους Παλαιστίνιους, ενώ η επιρροή των Αδελφών Μουσουλμάνων στη χώρα αποτελεί ασφαλώς πηγή ανησυχίας, δεδομένων και των φιλοδοξιών που απροκάλυπτα εδώ και χρόνια παρουσιάζει η χώρα.

Τα ίδια αυτά στοιχεία προκαλούσαν ενόχληση και στις δύο σημαντικότερες αραβικές, σουνιτικές δυνάμεις, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με μόνο σημαντικό σύμμαχο της Τουρκίας στην περιοχή, το επίσης σχετικά απομονωμένο λόγω των δεσμών του με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, Κατάρ. Παρόμοια η κατάσταση και με την Αίγυπτο, ας μη ξεχνάμε ότι ο Σίσι έχει ανατρέψει την κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων, υπό τον Μοχάμεντ Μόρσι, στη χώρα. Παράλληλα, η Ελλάδα ευφυώς φρόντισε να αξιοποιήσει αυτές τις συνθήκες ενισχύοντας τη φιλία της με αυτά τα κράτη, γεγονός που είχε φέρει σε άβολη θέση την Τουρκία, σε μία απόπειρα να αναχαιτιστούν οι επιθετικές βλέψεις της.τουρκική

Την ίδια περίοδο η χώρα ήρθε και σε ρήξη με τις ΗΠΑ, λόγω της αγοράς του ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400, χωρίς ακόμα να έχει εδραιώσει επαρκώς τις σχέσεις με τη Ρωσία. Ο κύκλος των ουσιαστικών συμμάχων έμοιαζε να στενεύει επικίνδυνα. τουρκική

Αυτή η κατάσταση ασφαλώς δεν ήταν βιώσιμη και τον τελευταίο καιρό έχουν γίνει σημαντικά βήματα ώστε η Τουρκία να βγει από την απομόνωση και αντίστοιχα να δημιουργήσει ρωγμές στο ισχυρό συμμαχικό πλέγμα που έχει διαμορφώσει η χώρα μας. Είναι αισθητή η σύσφιξη των σχέσεων με Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Σαουδική Αραβία, ιδιαίτερα στον οικονομικό τομέα. Αυτό δε σημαίνει, μεν, ότι και σε ζητήματα υψηλής πολιτικής θα υπάρχει πλήρης σύμπλευση, η κακή οικονομική κατάσταση της Τουρκίας όμως, την καθιστά αξιοπρόσεκτη δε.  τουρκική

Επίσης, και στις σχέσεις με το Ισραήλ έχει υπάρξει σημαντικότατη πρόοδος τον τελευταίο καιρό, όπως καταδεικνύουν οι συναντήσεις του Ερντογάν τόσο με τον Ισραηλινό πρόεδρο, Isaac Herzog, όσο και με τον πρωθυπουργό, Yair Lapid, εντός του 2022.

Μάλιστα, ένα από τα κύρια θέματα συζήτησης ήταν και η συνεργασία στον ενεργειακό τομέα, κάτι που δεν πρέπει να διαφύγει της προσοχής της ελληνικής πλευράς, δεδομένου ότι οι εντάσεις Κύπρου-Τουρκίας έχουν μεταξύ άλλων και ενεργειακό χαρακτήρα, ενώ το Ισραήλ συμμετέχει και στον East Med, που βέβαια φαίνεται να συναντάει διάφορες δυσκολίες, αποτελεί ωστόσο μία εξαιρετική βάση, αν ολοκληρωθεί, όχι απλά για να είναι καλές οι σχέσεις Ελλάδας-Ισραήλ-Κύπρου, αλλά για να είναι μακροπρόθεσμα προτιμητέο αυτό το σχήμα συνεργασίας. Το Ισραήλ δύναται να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο και αυτό φαίνεται να έχει αναγνωριστεί και από την Τουρκία, συνεπώς η πρόσφατη στροφή της μόνο παράξενη δεν είναι.

Να επισημανθεί ότι τα συμμαχικά σχήματα της Ελλάδας δεν πρέπει να είναι κλειστά προς την Τουρκία, αλλά να εξασφαλίζεται ότι η είσοδος της Τουρκίας ή έστω η επαναπροσέγγιση με άλλες χώρες δε θα γίνεται σε βάρος των ελληνικών δικαιωμάτων και συμφερόντων.

Ταυτόχρονα, αν λάβουμε υπόψη και τις στενότατες σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν, αλλά με τη Λιβύη, που όμως δεν επιλυθεί πλήρως ακόμα το ζήτημα αναφορικά με την κυβέρνηση της χώρας και την οργάνωση του κράτους, η Τουρκία φαίνεται να «πατάει» πολύ καλύτερα στην ευρύτερη γειτονιά της και μπορεί να αισθάνεται ασφαλέστερη και όχι τελείως περικυκλωμένη. Εξακολουθεί, πάντως, να έχει σημαντικούς αντιπάλους.

Η Αίγυπτος του αλ Σίσι συνεχίζει να διάκειται εχθρικά και αυτό δύσκολα πρόκειται να αλλάξει όσο αυτός παραμένει στην εξουσία, λόγω της έντονης αντίθεσης με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, παρόλο που η Τουρκία θα ήθελε να υπάρξει εξομάλυνση των σχέσεων για να αποδυναμώσει έτι περαιτέρω το συμμαχικό πλέγμα που έχουν διαμορφώσει οι άλλες δύο εχθρικές χώρες, η Ελλάδα και η Κύπρος.   

Στην προσπάθεια αναβίωσης κατά κάποιον τρόπο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η Ελλάδα και η Κύπρος διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο, αλλά ως αντίπαλοι και αναχώματα στα τουρκικά σχέδια. Για διάφορους λόγους δεν έχουν υπάρξει ιδιαίτερα σημαντικές απόπειρες για γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των κρατών, όπως παρατηρήσαμε στις προηγούμενες περιπτώσεις.

Το πολιτισμικό υπόβαθρο είναι τελείως διαφορετικό, ειδικά σε μία περίοδο που η Τουρκία διαρκώς απομακρύνεται από τη Δύση, και βασικά αποτελούν ευκολότερο στόχο εχθρικής ρητορικής και για εσωτερική κατανάλωση, στο όποιο συνεισφέρουν και οι ιστορικές διαφορές πέρα των πολιτισμικών. Αυτό περιορίζει και τις δυνατότητες άσκησης επιρροής μέσω ήπιας ισχύος ή μέσω κυβερνήσεων με ίδιους στόχους (φαντάζει αδύνατο στις μέρες μας το σενάριο να υπάρξει για παράδειγμα κυβέρνηση υπό τον έλεγχο των Αδελφών Μουσουλμάνων σε Ελλάδα και Κύπρο).

Παράλληλα, η Κύπρος και τα ελληνικά νησιά «πνίγουν» γεωπολιτικά την Τουρκία, που θέλει να καταστεί κυρίαρχη δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο, και περιορίζουν την ισχύ της με έναν τρόπο που κατά τους Τούρκους δεν αρμόζει στη χερσαία έκταση της χώρας τους. Η ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου στα κυπριακά ύδατα παρέχει ένα ακόμα κίνητρο στην Τουρκία να προβάλλει ισχυρές αξιώσεις σε εδάφη και ύδατα, που δεν της ανήκουν, χρησιμοποιώντας μάλιστα ως βάση το ψευδοκράτος της Βόρειας Κύπρου.

Το να μην επιτραπεί στην Τουρκία να αποκομίσει οφέλη μετερχόμενη τέτοιου είδους αυθαίρετα μέσα (το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο που «εξαφανίζει» μερικά ελληνικά νησιά είναι επίσης χαρακτηριστικό παράδειγμα), αποτελεί ζήτημα υψίστης σημασίας για τη χώρα μας.

Επιπροσθέτως, ένας άλλος λόγος για αυτήν την εχθρική στάση είναι και το γεγονός ότι Ελλάδα και Κύπρος φαντάζουν ενδεχομένως πιο εύκολοι στόχοι βάση  γεωγραφίας, έκτασης, πληθυσμού και οικονομικής ισχύος. Η επίθεση σε μία χώρα όπως η Αίγυπτος θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολη και δαπανηρή, στο δε Ισραήλ σκέτη αυτοκτονία. Ο ταχύτατος εξοπλισμός της χώρας μας, όπως εξελίσσεται τα τελευταία χρόνια αποτελεί σχεδόν μονόδρομο, αν θέλουμε να έχουμε κι εμείς ισχυρή αποτρεπτική δύναμη, περιστέλλοντας έτσι τυχόν πολεμικές διαθέσεις των γειτόνων μας.    

Συγκριτική αποτύπωση των τουρκικών διεκδικήσεων 1972-2022. Πηγή: https://www.dikaiologitika.gr/eidhseis/kosmos/388748/aftoi-einai-oi-16-xartes-tou-tourkikoy-anatheoritismoy-to-elliniko-ypeks-ekthetei-diethnos-tin-tourkia 

Περνώντας στις σχέσεις με τις μεγάλες δυνάμεις και εδώ βλέπουμε ότι η Τουρκία επιχειρεί παράτολμους ελιγμούς. Αν και οι πολύ καλές σχέσεις με την Κίνα είναι κάτι πολύ σημαντικό και δεν πρέπει να υποτιμάται, οι σχέσεις με Ρωσία και ΗΠΑ είναι αυτές που προσελκύουν ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια.

Παρότι μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952, η Τουρκία έχει αγοράσει τους ρωσικούς πυραύλους S-400, κάτι που φυσικά έχει εξοργίσει τους δυτικούς συμμάχους της. Το αποτέλεσμα ήταν η επιβολή κυρώσεων, που είχαν ολέθριες συνέπειες για την οικονομία, κυρίως αναφορικά με την αξία της λίρας και τον καλπάζοντα πληθωρισμό, ενώ έχει τεθεί και εκτός του προγράμματος των αεροπλάνων F-35. Οι ΗΠΑ δεν έχουν εξαντλήσει την αυστηρότητα τους, λόγω του μεγέθους και του κρίσιμου γεωπολιτικού ρόλου της Τουρκίας, εντούτοις θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι σχέσεις τους ποτέ δεν ήταν χειρότερες, με τον Ερντογάν να έχει δηλώσει ότι προτίθεται να αγοράσει και μαχητικά αεροσκάφη από τη Ρωσία ή άλλες χώρες, αν δεν του πουλήσουν οι ΗΠΑ. τουρκική

Την ίδια στιγμή η συνεργασία με τη Ρωσία σε διάφορους τομείς, παρά τις διαφωνίες σε άλλους, όπως στη Λιβύη, έχει αυξηθεί σημαντικά. Επί της ουσίας, η Τουρκία επιδιώκει να «πατάει» τόσο στη Δύση όσο και εκτός αυτής. Η ανεξάρτητη αυτή εξωτερική πολιτική συνδέεται απόλυτα με την επιθυμία της να είναι (και κυρίως να αναγνωρίζεται ως) μία μεγάλη δύναμη, βέβαια μέχρι να φτάσει σε αυτό το σημείο η χώρα θα πρέπει να διατηρήσει κάποιες εξόχως λεπτές ισορροπίες. τουρκική

Στο πλαίσιο αυτό, ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος αποτελεί μία εξαιρετική ευκαιρία. Οι καλές της σχέσεις τόσο με την Ρωσία, όσο και με την Ουκρανία, την έχουν καταστήσει προνομιακό συνομιλητή των δύο αντιμαχόμενων πλευρών, όπως φάνηκε και από τις διαπραγματεύσεις μεταξύ τους που έγιναν στην Τουρκία. Ιδιαίτερα καίριος είναι ο ρόλος της αναφορικά με τη δυνατότητα εξαγωγής σιτηρών, ζήτημα εξέχουσας σημασίας για τη σίτιση αρκετών χωρών, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, κάτι που παρέχει ένα ιδιαίτερα ισχυρό όπλο στον Ερντογάν, δεδομένης της κρισιμότητας του πρωτογενούς τομέα. Συνεπώς, η Τουρκία δύναται να ενισχύσει αξιοπρόσεκτα τη διπλωματική ισχύ και τη διεθνή προβολή της. τουρκική

Ταυτόχρονα, όμως ακροβατεί σε ένα σχοινί, που είναι πιο λεπτό από ποτέ. Σε μία εποχή που το ΝΑΤΟ είναι στα όρια της σύγκρουσης με τη Ρωσία, η επαμφοτερίζουσα στάση της Τουρκίας, σε θέματα όπως η ένταξη Σουηδίας και Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ ή η μη-επιβολή κυρώσεων, φαίνεται διχαστική και προκλητική, με αποτέλεσμα την ενόχληση πολλών εταίρων της, ιδίως των ΗΠΑ.

Έχουν ήδη αναφερθεί ζητήματα που έχουν προκληθεί από αυτήν την περιθωριοποίηση, ενώ είναι ασαφές αν Ρωσία και Κίνα είναι διατεθειμένες και μπορούν να καλύψουν το κενό σε περίπτωση πλήρους απομάκρυνσης από τη Δύση. Πολύ περισσότερο, αυτό θα έκανε τις ΗΠΑ, μη φοβούμενες πλέον να «χάσουν» την ήδη «χαμένη» Τουρκία, να ενισχύσουν περαιτέρω τη γεωπολιτική και στρατιωτική σημασία της χώρας μας, σύγκρουση με την οποία θα αποτελούσε ξεκάθαρα πλέον και σύγκρουση με το ΝΑΤΟ. τουρκική

Συγχρόνως, η πίεση στο εσωτερικό αυξάνεται συνεχώς και δε θεωρείται απίθανη η πρόκληση επεισοδίου (και ίσως σύγκρουσης) με την Ελλάδα ενόψει και των εκλογών, που θα λάβουν χώρα τον ερχόμενο Ιούνιο, ώστε εκμεταλλευόμενος ο Ερντογάν την ταραχή και τις ειδικές συνθήκες να παραμείνει στην εξουσία. Το ποιες θα είναι οι τρέχουσες γεωστρατηγικές συνθήκες θα είναι φυσικά καθοριστικής σημασίας.

Ενδεχομένως να υπάρχει και βιασύνη για κάποιο χτύπημα, πριν προλάβει η Ελλάδα να εξοπλιστεί πλήρως, στον αέρα και τη θάλασσα με τις πρόσφατες αγορές που έκανε. Πάντως, αφήνοντας εκτός συζήτησης εσωτερικούς παράγοντες, εκτιμώ ότι η Τουρκία σε αυτή τη φάση δύσκολα θα είχε σημαντικά οφέλη από έναν πόλεμο και η επιδέξια διπλωματική πίεση (ένα περιορισμένο θερμό επεισόδιο δεν μπορεί να αποκλειστεί) μάλλον θα ήταν αποτελεσματικότερη. τουρκική

Γενικά η Τουρκία επιδιώκει να δρα υπομονετικά και συστηματικά στην εξωτερική πολιτική της για να διαμορφώσει τις επιθυμητές για αυτήν συνθήκες (είναι ενδιαφέρον και σημαντικό να θυμόμαστε ότι ενδεχόμενη πτώση του Ερντογάν δε συνεπάγεται αυτόματα θετικές αλλαγές στις ελληνοτουρκικές σχέσεις). Ωστόσο, τα μεγαλεπήβολα σχέδια για μια νέα Οθωμανική Αυτοκρατορία καθιστούν τη λήψη ρίσκων αδήριτη ανάγκη. Ο Ναπολέοντας είχε πει ότι η τέχνη της επιτυχίας είναι η τέχνη του να είσαι κάποιες φορές πολύ τολμηρός και κάποιες φορές πολύ προσεκτικός είναι η τέχνη της επιτυχίας, με την Τουρκία να ψάχνει τον κατάλληλο συνδυασμό.

Η αλήθεια είναι πως η ευόδωση των τουρκικών σχεδίων είναι αναγκαστικά αρνητική για εμάς και για αυτό απαιτείται επαγρύπνηση, στρατιωτική και διπλωματική. Η Τουρκία κατά διαστήματα σίγουρα θα κάνει κάποιες ριψοκίνδυνες κινήσεις. Είναι υποχρέωση της Ελλάδας να βρει άμεσα τα αντίστοιχα «κενά» και να «χτυπήσει» εκεί, καθώς η αποτυχία των νέο-οθωμανικών σχεδίων της Τουρκίας, όπως και η επιτυχία τους, δεν είναι προκαθορισμένη… τουρκική

Διαβάστε περισσότερα: ΤΟΥΡΚΙΚΉ