Ποιοι είναι οι γείτονες μας;

Γράφει η Παναγιώτα Καστρενοπούλου γείτονες

“Η αταξία γεννιέται από την τάξη, η δειλία γεννιέται από το θάρρος, η αδυναμία γεννιέται από τη δύναμη”. 

   Τα τελευταία χρόνια η Τουρκία αποτελεί όλο και συχνότερα αντικείμενο συζήτησης, διερεύνησης καθώς και έντονων επικρίσεων από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Ειδικότερα από το έτος 2002 και ύστερα το οποίο σηματοδοτήθηκε από την άνοδο του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) με πρόεδρο το Recep Tayıp Erdoğan και το οποίο ασκεί την πολιτική εξουσία στην Τουρκία κατά τον 21ο αι.

Οι κύριοι προβληματισμοί οι οποίοι και ανέκυψαν αναφορικά  με την εξωτερική πολιτική πρακτική την οποία ακολουθεί η κυβέρνηση του τούρκου προέδρου, έχουν να κάνουν με το ρόλο τον οποίο επιθυμεί να διαδραματίσει η Τουρκία στο διεθνές σύστημα. Δηλαδή το ρόλο μιας ισχυρούς περιφερειακής δύναμης η οποία προκύπτει από τον εμπνευστή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, τον Ahmet Davutoğlu μέσω του έργου τού Στρατηγικό Βάθος.

    Για μεγάλο χρονικό διάστημα η πορεία της Τουρκίας επηρεάζεται από ισχυρούς πολιτειακούς, συνταγματικούς και οικονομικούς κλυδωνισμούς στο εσωτερικό τής. Κλυδωνισμοί οι οποίοι οδηγούν την πορεία εκσυγχρονισμού της χώρας σε βίαιες αναταράξεις και σε σχέσεις πολύ κακής γειτονίας αλλά και σε άκαρπες ενταξιακές συνομιλίες μεταξύ Ευρωπαϊκής Ενώσεως και Τουρκίας με εμφανή έλλειψη προοπτικής για πραγματοποίηση της ένταξης τής.

Από την άλλη, στο εσωτερικό της χώρας παρατηρείται ένας συχνός ανταγωνισμός μεταξύ του Κοσμικού Κράτους (Κεμαλιστές) ενάντια του Πολιτικού Ισλάμ (AKP) και η Τουρκία φαίνεται να στρέφει το βλέμμα όλο και περισσότερο προς την εγγύτερη γειτονιά της, δηλαδή τη Μέση Ανατολή αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.

Η χώρα αναζητά διαύλους επικοινωνίας με τις διάφορες χώρες της Μέσης Ανατολής κάποιες εκ των οποίων στο παρελθόν αποτελούσαν ακόμη και εχθρός τής. Σκοπός αυτής αποτελεί η διαμεσολάβηση και η επίλυση των διαφόρων κρίσεων στην ευρύτερη και ασταθή περιοχή της Μέσης Ανατολής θέλοντας πάντα την εδραίωση του ηγετικού ρόλου τής και την άσκηση επιρροής, ενώ παράλληλα μέσω των πράξεων τής και της ασκούμενης πολιτικής τής, φαίνεται να επιθυμεί την παγίωση των οικονομικών τής συμφερόντων και την εξασφάλιση της εσωτερικής συνοχής τής αντίστοιχα, αποτρέποντας πάντα τις αποσχιστικές τάσεις.

   Ωστόσο, θέλοντας πάντα τη διατήρηση μιας καλής στρατηγικής συνεργασίας με τη Δύση, επιδιώκει μέσω της δραστηριότητά τής στις γειτονικές περιοχές, να λειτουργήσει ως ενωτικός δίαυλος μεταξύ της Ανατολής και τη Δύσης. Επιχειρεί τη δημιουργία μιας βάσης ενοποιήσεως της θρησκείας του Ισλάμ -μη ξεχνάμε πως το Ισλάμ θρησκεία και κράτος σύμφωνα με τις πηγές του Ισλαμικού Δικαίου-  με το δυτικό μοντέλο και στοχεύει στο να αποκτήσει την εύνοια και την αναγνώριση τόσο της ΕΕ και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής όσο και του μουσουλμανικού κόσμου. 

   Όπως τότε που έφτασε η Τουρκία έξω από τα τείχη της Βιέννης ως Οθωμανική Αυτοκρατορία και θέλοντας μία θέση στο διεθνή χώρο έτσι και σήμερα η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη για ακόμα μία φορά με το συνειδησιακό δίλημμα της επιλογής της καταλληλότερης διαδρομής για αυτήν. Από τη μία, η πρώτη διαδρομή την οδηγεί προς την Ευρώπη και τη Δύση. Από την άλλη, ανοίγεται για αυτή ο δρόμος για την παραμονή τής σε μία ενδιάμεση κατάσταση ούτε κοντά στην Ευρώπη αλλά ούτε και κοντά στην Ανατολη εξασφαλίζοντας πάντα τις δικές τής επιδιώξεις. 

   Στην Τουρκία του σήμερα επικρατεί σύγχυση μεταξύ δύο κόσμων που ποτέ δεν κατάφεραν να συνυπάρξουν ειρηνικά τόσο κατά το πέρας της σύγχρονης ιστορίας της Τουρκίας όσο και κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από τη μία το κοσμικό σύστημα και από την άλλη  ένα πολιτικο-θρησκευτικό μωσαϊκό το οποίο βρίσκει εκπροσώπους στο κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης αποτελούν αναμφίβολα σημαντική αιτία συγκρούσεων, άγχους και συζητήσεων στο εσωτερικό της χώρας.

Τουρκία και Διεθνές Σύστημα 

   Υπό μία αρκετά ρεαλιστική προσέγγιση το Διεθνές Σύστημα είναι χαοτικό και λειτουργεί άναρχα δίχως καμία οργάνωση. Μια ματιά στα λεγόμενα του πολιτικού επιστήμονα Kennet Waltz “σε ένα οργανωμένο πεδίο κάθε μονάδα έχει κίνητρο να είναι σε θέση να φροντίσει τον εαυτό τής, καθώς δε μπορεί να βασίζεται σε κανένα να τη φροντίσει” και τα οποία συνοψίζονται στη λέξη αυτοβοήθεια. Μπορούμε να πούμε πως η αυτοβοήθεια είναι λέξη την οποία γνωρίζει η Τουρκία και προσαρμόζει ανάλογα τη συμπεριφορά τής και θα δούμε πως παρακάτω. 

   Η Τουρκία προσπαθώντας να μετατραπεί σε ρυθμιστή των εξελίξεων στην Ευρασία και να ισορροπήσει ανάμεσα στους ήδη διαμορφωμένους παγκόσμιους πόλους ισχύος έχει διαμορφώσει τη στρατηγική τής έχοντας τα εξής χαρακτηριστικά:

   Αρχικά, η Τουρκία επιθυμεί να ανέλθει στην περιφερειακή κλίμακα ισχύος αφού πρώτα μειώσει το χάσμα δυνάμεων ανάμεσα σε αυτή και τις απειλές τής. Η ισχύς είναι μία έννοια με πρωταγωνιστικό ρόλο στις διεθνείς σχέσεις και το διεθνές σύστημα. Είναι εκείνη που μπορεί να εξασφαλίσει την επιβίωση του εθνικού συμφέροντος και είναι γνωστή στους γείτονες μας. Για εκείνους η διεύρυνση των περιθωρίων δράσεως τους και των στρατηγικών πρωτοβουλιών τους είναι απαραίτητη.

Αυτό φαίνεται και από την εμπλοκή τους σε διάφορες κρίσεις, όπως ο Εμφύλιος Πόλεμος της Συρίας στον οποίο έχει γίνει γνωστή η στρατολόγηση αρκετών Τούρκων εθελοντών στις τάξεις των τζιχαντιστών ή ακόμα και σήμερα στον πόλεμο της Ρωσίας με την Ουκρανία. Αλλά και σε πλήθος άλλων ζητημάτων γεωπολιτικού ενδιαφέροντος, όπως το άνοιγμα των Βαρωσίων, η υπογραφή του Τουρκο-λιβυκού Συμφώνου κ.α. 

   Η Τουρκία εν ολίγοις επιθυμεί να συμμετέχει στις περισσότερες κρίσεις και γεγονότα ενδιαφέροντος που εκτυλίσσονται στο διεθνή χώρο με σκοπό να κερδίσει όσο περισσότερα μπορεί και να ανέλθει στη διεθνή κλίμακα ισχύος απέναντι σε ισχυρά κράτη.  

Davutoğlu και Στρατηγικό Βάθος

   Ας δούμε ποια ήταν τα στρατηγικά οράματα της γειτονικής χώρας Τουρκίας, μέχρι την εμφάνιση του Turgut Özal, στο επίκεντρο των πολιτικών δρώμενων της Τουρκίας από τις εξής τρεις ιστορικά και ιδεολογικά περιόδους

i.     Πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τα στάδια του Παντουρκισμού και Παντουρανισμού.

ii.     Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η στρατηγική της κεμαλιστικής και μετακεμαλιστικής Τουρκίας υιοθέτησε εντελώς τη θεωρία του Nicholas J. Spykman περί Rimland και του αναχωματικού δακτυλίου.

iii.     Κατά την μεταψυχροπολεμική περίοδο στην οποία η «κομμουνιστική απειλή» εξέλειπε.

 Ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και παράλληλα γνώστης πολλών επιστημών, υπήρξε στενός σύμβουλος του Τούρκου προέδρου για θέματα, κυρίως, αναφορικά με την εξωτερική πολιτική και αργότερα από το 2009 έως και το 2014 διετέλεσε καθήκοντα ως Υπουργός Εξωτερικών και αργότερα από το 2014 έως και το Μάιο του 2016 ως Πρωθυπουργός της χώρας.

   Από το 2002, όπου και αναρριχήθηκε στην εξουσία το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, θεωρείται ο θεμελιωτής της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας και οι κατευθυντήριες γραμμές χαράξεως της εξωτερικής πολιτικής του βασίζονται εξ ολοκλήρου στο βιβλίο του ίδιου “Το Στρατηγικό Βάθος” και “Διεθνής Θέσης της Τουρκίας».

   Θεμελιακές παράμετροι για το νταβουτογλιανό γεωπολιτικό όραμα αποτελούν οι οντότητες του ιστορικού, του γεωγραφικού και του πολιτισμικού βάθους. Για τον καθηγητή το ιστορικό βάθος ορίζεται ως το χαρακτηριστικό μιας χώρας η οποία και βρίσκεται στο επίκεντρο των ιστορικών γεγονότων και αναγνωρίζει οκτώ πρώην Αυτοκρατορίες, αυτές της Μεγάλης Βρετανίας, της Ρωσίας, της Αυστροουγγραρίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Κίνας, της Ιαπωνίας και της Τουρκίας, χώρες με ιστορικό βάθος για εκείνον.

Εν παραλλήλω και λόγω της εξέχουσας, παρόλη την κατάρρευση της Αυτοκρατορίας των Οθωμανών, ιστορικής κληρονομιάς, η Τουρκία διαθέτει επίσης και γεωγραφικό βάθος. Για εκείνον η Τουρκία είναι ταυτόχρονα μία μεσανατολική και καυκάσια χώρα, ενώ αντιθέτως με τη Γερμανία για παράδειγμα, είναι τόσο ευρωπαϊκή όσο και ασιατική. Και πράγματι η Τουρκία είναι μια χώρα και της Μαύρης Θάλασσας αλλά και της Μεσογείου. Αυτό το γεωγραφικό βάθος της Τουρκίας την τοποθετεί ακριβώς στο επίκεντρο πολλών γεωπολιτικών επιρροών.

Πέντε αρχές χαράξεως της εξωτερικής πολιτικής κατά το Davutoğlu:

  • Επίτευξη ισορροπίας μεταξύ ελευθερίας (δημοκρατίας) και ασφάλειας. Η Τουρκία οφείλει να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του νέου διεθνούς γίγνεσθαι και αναδιαμορφώσει τις δομές της με γνώμονα την ελευθερία και την ασφάλεια.
  • Μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες και ιδιαιτέρως όσον αφορά τη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο.
  • Μέγιστη συνεργασία με τις γείτονες χώρες και ρόλος τής ως ειρηνικού διαμεσολαβητή ανάμεσα στη Μέση Ανατολή και τη Δύση.
  • Πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική με τη διατήρηση ίσων αποστάσεων και από τις ΗΠΑ και από τη Ρωσία. Αναγκαία είναι η συνεργασία και με τη Μέση Ανατολή, τη Ρωσία, την περιοχή του Καυκάσου, την Κεντρική Ασία και την Αφρική.
  • “Ρυθμική διπλωματία” με δραστηριότητες σε πολυμερείς πρωτοβουλίες και συνεργασίες και ενεργό συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς για την αύξηση του κύρους της και της διεθνής αναγνωρίσεως της.

   Όλα τα παραπάνω καθιστούν την Τουρκία ισχυρή από γεωγραφική και γεωπολιτική άποψη, ενώ παράλληλα αποτελεί το κέντρο  «ενεργειακών διαμετακομιστικών οδών στους άξονες Ανατολής-Δύσης και Βορρά-Νότου.

   Συμπερασματικά, ήδη από τη δημιουργία των νέων κρατών στη Μέση Ανατολή και την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Σύγχρονη Τουρκία πλέον ανέλαβε να διαδραματίσει το ρόλο του διαμεσολαβητή  μεταξύ Ανατολής και Δύσης. 

   Οι πρακτικές της γειτονικής χώρας και οι πρωτοβουλίες τις οποίες κλήθηκε να πάρει κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, τήν οδήγησαν στη ρήξη της σχέσης αυτής με το μουσουλμανικό- αραβικό κόσμο. Ως εκ τούτου, η πρώτη απόπειρα προσέγγισης με τις χώρες αυτές είχε κριθεί ανεπιτυχής. Αφού πραγματοποιήθηκαν ποικίλες ανακατατάξεις στο εσωτερικό της χώρας, αναδημιουργήθηκε η εξωτερική πολιτική αυτής, περνώντας έτσι σε μία φάση ουδετερότητας. 

   Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου σε ένα μεταβαλλόμενο και ρευστό αρκετά κλίμα το οποίο είχε δημιουργηθεί, η Τουρκία επιχείρησε την αναθέρμανση των σχέσεων τής με τις χώρες της Μέσης Ανατολής συνάπτοντας συμφωνίες στρατηγικής σημασίας και θέλοντας πάντα ένα νέο ρόλο στο διεθνές γίγνεσθαι. 

   Οι πολιτικές τις οποίες ακολούθησε στο παρελθόν και συνεχίζει έως και τις μέρες μας να ακολουθεί στη Μέση Ανατολή σχετίζονται άμεσα με την εσωτερική πάλη μεταξύ του κεμαλικού καθεστώτος και της ισλαμικής παραδόσεως η οποία αναζητά διέξοδο. Αναζητά την πολιτική διέξοδο και καταφέρνει σταδιακά να αυξάνει την επιρροή τής στα κέντρα λήψης αποφάσεων επηρεάζοντας κατά αυτόν τον τρόπο και τη χάραξη της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στην ευρύτερη περιοχή της Μέση Ανατολής.

   Τα νέα δεδομένα και οι καινούριες προκλήσεις του 21ου αιώνος οι οποίες ανακύπτουν στην περιοχή και επηρεάζουν την ασφάλεια, έχουν οδηγήσει την Τουρκία σε μία καινούργια χάραξη πολιτικής αναφορικά με τα εξωτερικά της ζητήματα. Η άνοδος του AKP στην εξουσία συμπίπτει με τη μεταβατική περίοδο την οποία διανύει η χώρα. Η χώρα έχει στρέψει το ενδιαφέρον τής σε γειτονικές χώρες και επιδιώκει σχέσεις συνεργασίας σε όλα τα επίπεδα, ώστε να διασφαλιστεί από τους διάφορους κινδύνους της Μέσης Ανατολής. 

   Σκοπός είναι η εδραίωση των συμφέροντα τής, κυρίως των οικονομικών, ενεργειακών και της ασφάλειας αποκτώντας αυξημένη επιρροή και ως εκ τούτου να αναγνωριστεί ως “περιφερειακή” και γιατί όχι και μετέπειτα “παγκόσμια» δύναμη”. Επιθυμία τής αποτελεί επιπλέον να αποτελέσει παράδειγμα για τον αραβικό κόσμο ως παράγων σταθερότητος. 

Κλείνοντας, ας σταθούμε στο ακόλουθο:  

Quod nocet, saepe docet, δηλαδή σε ελληνική μετάφραση αυτό που πονάει συχνά διδάσκει. Έτσι, ας διδάξει τόσο εμάς όσο και τον πολιτικό χώρο αυτός ο διακαής και μακροχρόνιος πόνος μεταξύ ημών και των γειτόνων μας και ας βοηθήσει την κοινή γνώμη και την πολιτική να προσεγγίσει την αλήθεια. Την αλήθεια της επιστήμης της Γεωγραφίας και της εξέχουσας γεωγραφικής θέσεως που κατέχει η χώρα μας προς όφελος μας παρόλη την ενεργητική στρατηγική της Τουρκίας. 

Διαβάστε περισσότερα: Τουρκία

Τουρκία

Όσα μας προκάλεσαν αηδία τις τελευταίες ημέρες

Οι ευαίσθητοι και ψυχοπονιάρηδες αλληλέγγυοι με το καταγγελτικό ύφος τώρα κρύβονται πίσω από λέξεις που τις έχουν κάνει σημαία της εμετικής τους ουδετερότητας.

Ελλάδα και προεδρική δημοκρατία: ένας ανέφικτος συνδυασμός

Ανέκαθεν οι Έλληνες διακατέχονταν έντονα από την επιθυμία ενασχόλησης με τα κοινά.

γείτονες γείτονες

Λένε ότι όλοι οι άνθρωποι υποφέρουν το ίδιο σε ένα πόλεμο

‘’ Τώρα όσοι μου επιτίθεντο έχουν μια δικαιολογία για να ασκήσουν πάνω μου το μίσος και τη βία τους.’’

γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες γείτονες

Avatar photo
Νάγια Καστρενοπούλου
Άρθρα: 2