Το Ευρώ στην εποχή του υψηλού πληθωρισμού και της αβεβαιότητας

Το Ευρώ στην εποχή του υψηλού πληθωρισμού και της αβεβαιότητας

Μία συνέντευξη του Karl Friedrich Israel στον Αντώνη Γιαννακόπουλο

Η συνέντευξη έγινε την Παρασκευή 3 Ιουνίου του 2022

Καταρχάς, ποια είναι η άποψή σας για την σημερινή κατάσταση του ευρώ, πώς τα έχει πάει η ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) μετά την κρίση του κορονοϊού στις αρχές του 2020;

Η νομισματική πολιτική της Ευρωζώνης είναι εξαιρετικά επιζήμια, αυτό που συμβαίνει αυτή την στιγμή είναι μη βιώσιμο. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας , η ΕΚΤ ενίσχυσε σημαντικά την επεκτατική νομισματική πολιτική της, εφαρμόζοντας μέτρα αντισυμβατικής νομισματικής χαλάρωσης που είχαν ξεκινήσει μετά την ύφεση του 2008 , αλλά στην πραγματικότητα το ευρώ, ήταν από την αρχή ένα πληθωριστικό νόμισμα. Η συνολική προσφορά χρήματος Μ1* έχει πολλαπλασιαστή με συντελεστή 6,7, από 1.726 δισ. ευρώ το 1999, όταν εισήχθη το ευρώ ως νόμισμα, σε 11.489 δισ. € στο τέλος του Απριλίου 2022. 

Τα υψηλά ποσοστά  πληθωρισμού στον δείκτη τιμών καταναλωτή που μπορούμε να παρατηρήσουμε τους τελευταίους μήνες είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνο. Στην πραγματικότητα, υπήρχε ένας μεγάλος πληθωρισμός εκτός των αγορών καταναλωτικών αγαθών για πολλά χρόνια, κυρίως στις αγορές ακινήτων αλλά και στις χρηματιστηριακές αγορές. Μάλιστα, παρά τα lockdown και το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, το γερμανικό χρηματιστήριο DAX, για παράδειγμα, έχει ανεβεί κατά 4,7% μονάδες από τον Ιανουάριο του 2020. Είναι σχεδόν απίθανο αυτό να αντικατοπτρίζει βελτιώσεις στην οικονομία , πραγματικές ή προσδοκώμενες αυξήσεις στην παραγωγικότητα (productivity gains). Οφείλεται κυρίως στην πληθωριστική νομισματική πολιτική.

Η Βρυξέλλες ισχυρίζονται ότι τα σημερινά οικονομικά προβλήματα και ο υψηλός πληθωρισμός είναι αποτέλεσμα της Ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία κατά πόσο ισχύει αυτό;

Υπάρχει μία δόση αλήθειας σε αυτόν τον ισχυρισμό. Πράγματι, εάν υπάρχει ένα αρνητικό σοκ προσφοράς λόγω του πολέμου , δηλαδή μείωση της προσφοράς για ορισμένα αγαθά και υπηρεσίες, τότε αναμένεται αύξηση στο επίπεδο των τιμών . Περί της Ουκρανίας, οι αγορές τροφίμων θα μπορούσαν να επηρεαστούν δεδομένου ότι η Ουκρανία είναι σημαντικός εξαγωγέας σιτηρών και άλλων αγαθών. Ωστόσο, είναι λάθος να κατηγορούμε τον πόλεμο στην Ουκρανία για τη γενική αύξηση των τιμών. Οι αυξήσεις στον ρυθμό πληθωρισμού ήταν σημαντικές πάνω από το 2% πριν από το ξέσπασμα του πολέμου. Ο κύριος υπεύθυνος είναι η επεκτατική νομισματική πολιτική.

Ακούμε πλέον συνέχεια για τον πληθωρισμό στις ειδήσεις , μπορείτε να μας πείτε τι είναι ο πληθωρισμός , γιατί κάνει κακό στην οικονομία μας; Πως στρεβλώνει την παραγωγικότητα και τα σήματα που δίνουν οι τιμές στην αγορά (price signals );

Σύμφωνα με την οικονομική ορθοδοξία , ένα μέτριο ποσοστό πληθωρισμού τιμών περίπου 2% ετησίως δεν είναι επιβλαβές, αλλά ακόμη και επιθυμητό. Υποστηρίζεται ότι ο αποπληθωρισμός είναι ιδιαίτερα επιβλαβής και θα εμπόδιζε την οικονομική ανάπτυξη. Δεν συμμερίζομαι αυτή την άποψη. Είναι αρκετά σοκαριστικό το ότι κανείς δεν έχει παρουσιάσει ποτέ ένα πειστικό επιχείρημα σε θεωρητικό επίπεδο για το αν είναι αλήθεια αυτό , ενώ ούτε τα εμπειρικά δεδομένα υποστηρίζουν αυτή τη θέση.

Η θέση αυτή υποστηρίζεται κυρίως με αναφορά σε ιστορικά γεγονότα όπως της Μεγάλης Ύφεσης του 1930, κατά τη διάρκεια της οποίας υπήρξε πράγματι σημαντικός βαθμός αποπληθωρισμού. Όμως ο αποπληθωρισμός των τιμών ήταν το αποτέλεσμα και όχι η αιτία της κρίσης. Ο αποπληθωρισμός δεν είναι επιβλαβής. Αντίθετα είναι φυσικό αποτέλεσμα της οικονομικής ανάπτυξης. Αν εμείς δεν αυξήσουμε την ποσότητα του χρήματος σε αρκετά υψηλό βαθμό , τότε οι τιμές για αγαθά και υπηρεσίες θα άρχιζαν σταδιακά να πέφτουν.

H μείωση του επιπέδου τιμών και του κόστους διαβίωσης θα ήταν ο τρόπος με τον οποίο η κοινωνία θα ωφελούνταν από την οικονομική ανάπτυξη. Αν αποφασίσουμε να αντισταθμίσουμε αυτόν τον μηχανισμό επεκτείνοντας την ποσότητα του χρήματος , τότε έχει μεγάλη σημασία το πώς θα γίνει αυτό .Η συμβατική νομισματική πολιτική λειτουργεί μέσω των χρηματοπιστωτικών αγορών . Δηλαδή, το νέο χρήμα εισέρχεται  στην οικονομία με τη μορφή πίστωσης (credit) που συμβαδίζει με τη μείωση των επιτοκίων . Αυτό έχει πολλές διαφορετικές επιπτώσεις σε μακροοικονομικό επίπεδο.

Πρώτον, μειώνει το κόστος της πιστωτικής χρηματοδότησης σε σχέση με τη χρηματοδότηση με ίδια κεφάλαια (equity financing). Θα υπάρχει έτσι περισσότερη πιστωτική χρηματοδότηση από ό,τι θα συνέβαινε διαφορετικά, γεγονός που τείνει να αυξάνει το πόσο εύθραυστη είναι μια οικονομία. Γίνεται γενικά πιο επιρρεπής σε οικονομικές κρίσεις, επειδή η χρηματοδότηση με πίστωση οδηγεί σε ‘’contagion effects’’ *. Εάν προκύψουν απροσδόκητες ζημίες και οι οφειλέτες δεν είναι πλέον σε θέση να  εξυπηρετήσουν τα δάνεια, αυτό μπορεί να φέρει σε άσχημη θέση τους πιστωτές. Η υπερβολική πιστωτική χρηματοδότηση αυξάνει τον συστημικό κίνδυνο και δυσχεραίνει μια ύφεση στην οικονομία.

Επιπλέον, ένα τεχνητά χαμηλό επίπεδο επιτοκίων τείνει να κρατά ζωντανές επιχειρήσεις που κανονικά θα είχαν χρεοκοπήσει. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι καλό βραχυπρόθεσμα, αλλά  μακροπρόθεσμα υπονομεύει τα κίνητρα για να γίνουν περισσότερο αποτελεσματικές, παραγωγικές και υγιείς σε οικονομικό επίπεδο . Μετατρέπονται στα λεγόμενα ‘’Zombie-firms ‘’ δηλαδή ο μόνος λόγος που επιβιώνουν είναι ο φθηνός δανεισμός . Έτσι δεσμεύονται κεφάλαια , πόροι , εργάτες σε αυτές τις σχετικά μη παραγωγικές επιχειρήσεις.

Αντί να διατίθενται για άλλες πιο παραγωγικές χρήσεις στην ευρύτερη οικονομία. Υπό αυτή την έννοια, οι πολιτικές χαμηλών επιτοκίων τείνουν να υπονομεύουν την οικονομική ανάπτυξη και τον ανταγωνισμό. Σε μια δυναμική οικονομία της αγοράς, είναι σημαντικό να αφήσουμε τις μη παραγωγικές επιχειρήσεις να αποτύχουν. Εάν δεν το κάνουμε αυτό, μπορεί να σώσουμε ορισμένες θέσεις εργασίας βραχυπρόθεσμα, αλλά μόνο σε βάρος της μακροπρόθεσμης ευημερίας.

Πώς μπορούμε λοιπόν να επιστρέψουμε σε χαμηλά επίπεδα πληθωρισμού και σταθερότητα των τιμών ;

Κατά τη γνώμη μου, θα ήταν ιδανικό να διαχωρίσουμε την πολιτική (politics) εντελώς από το νομισματικό σύστημα. Ωστόσο αυτό είναι πολύ δύσκολο , επειδή οι οικονομίες μας γίνονται όλο και περισσότερο εξαρτημένες από τη συνεχή χαλαρή νομισματική πολιτική. Αν επιτρέπαμε τα επιτόκια να αυξηθούν , τότε πολλές εταιρείες και χώρες θα οδηγούνταν σε πτώχευση, γεγονός που θα προκαλούσε μια τεράστια κρίση ρευστοποίησης με ορισμένες επώδυνες προσαρμογές. Εγώ εξακολουθώ να πιστεύω ότι μια τέτοια περίοδος αναπροσαρμογής, θα μας επέτρεπε να επιστρέψουμε σε μια βιώσιμη και υγιή πορεία οικονομικής ανάπτυξης.

Η ποσότητα χρήματος και τα επιτόκια δεν θα πρέπει να χειραγωγούνται με πολιτικές παρεμβάσεις. Τα επιτόκια που υποδεικνύουν τη σπανιότητα των δανειακών κεφαλαίων θα πρέπει να διαμορφώνονται όπως οι κανονικές τιμές στην αγορά (σύμφωνα με τον κανόνα προσφοράς και ζήτησης). Θα πρέπει να ανεβαίνουν όταν οι άνθρωποι αποταμιεύουν λιγότερα και να πέφτουν όταν οι άνθρωποι εξοικονομούν περισσότερα.

4) Ως Γερμανός οικονομολόγος, ποια ήταν η γνώμη σας για την ελληνική οικονομία κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίση; Πιστεύετε ότι ήταν λάθος να μείνει η Ελλάδα εντός της Ευρωζώνης;

Νομίζω ότι ο ελληνικός λαός πληρώνει ένα πολύ υψηλό τίμημα για τις κακές πολιτικές επιλογές τόσο σε εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό επίπεδο. Το θεμελιώδες πρόβλημα της Ελλάδας σήμερα είναι ότι οι ρυθμίσεις για τους μισθούς και την αγορά εργασίας είναι δυσανάλογοι με την παραγωγικότητα της εργασίας.

Άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα η Πολωνία που δεν είναι μέρος της ευρωζώνης έχουν χαμηλότερους μισθούς όμως είναι πιο ανταγωνιστικές και έχουν πολύ μικρότερη ανεργία. Μέρος του προβλήματος που εξηγεί το επίπεδο μισθών στην Ελλάδα είναι η επεκτατική νομισματικής πολιτική στη ζώνη του ευρώ. Πολλά χρηματοοικονομικά κεφάλαια είχαν πλημμυρίσει τις αγορές του ευρωπαϊκού νότου πριν από την ύφεση του 2008, και είχαν έτσι αυξηθεί οι μισθοί  δυσανάλογα. Όταν ήρθε η κρίση, τα προγράμματα διάσωσης (bailouts), δεν ήταν αποκλειστικά για να βοηθήσουν την Ελλάδα, αλλά κυρίως για τη διάσωση τραπεζών που ήταν πολύ εκτεθειμένες στον κίνδυνο μιας χρεοκοπίας του ελληνικού δημοσίου. Εμπόδισαν μια σκληρή προσαρμογή αλλά διαιώνισαν την ανισορροπία στην οικονομία.

Η Ιρλανδία είναι μια άλλη χώρα που ήταν σε παρόμοια κατάσταση με την Ελλάδα, αλλά αυτή μπόρεσε να εφαρμόσει νωρίς τις μεταρρυθμίσεις. Έτσι είναι σήμερα σε πολύ καλύτερη θέση από την Ελλάδα. Η Ιρλανδία είναι μέρος της ευρωζώνης όπως και η Ελλάδα, επομένως δεν πιστεύω ότι θα έπρεπε να αποχωρήσει από την Ευρωζώνη . Η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις ενώ ήταν μέρος της ευρωζώνης όπως ακριβώς έκανε η Ιρλανδία.

5) Ο περισσότερος κόσμος βλέπει το ευρώ ως ένα καθαρά νομισματικό/οικονομικό πρότζεκτ ενώ άλλοι σαν εμένα το βλέπουν ως ένα πολιτικό εργαλείο για αυξημένη κεντρικοποίηση των εξουσιών γύρω από τις Βρυξέλλες και την Φρανκφούρτη. Ποια είναι η γνώμη σας πάνω σε αυτό το θέμα;

Συμφωνώ μαζί σας. Η νομισματική ένωση και η κοινή νομισματική πολιτική έχουν προκαλέσει τεράστια προβλήματα και ανισορροπίες. Υποστηρίζεται (από τους υποστηρικτές της Ένωσης) ότι χρειαζόμαστε κάποιο βαθμό κοινής δημοσιονομικής πολιτικής (σε ευρωπαϊκό επίπεδο)  για να απαλλαγούμε από αυτές τις ανισορροπίες. Αυτό είναι μια απάτη. Χωρίς τις κακές νομισματικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν για περισσότερες από δύο δεκαετίες, πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα θα ήταν ανύπαρκτα.

Θα μπορούσαμε να έχουμε όλα τα οφέλη μιας κοινής αγοράς, ελεύθερο εμπόριο, ελευθερία διακίνησης εργασίας και κεφαλαίων, σε ένα αποκεντρωμένο σύστημα δημοσιονομικού ανταγωνισμού με ένα ‘’σκληρό’’ κοινό νόμισμα. Αλλά οι πολιτικοί μας είναι απίθανο να εγκαταλείψουν την δυνατότητα επέκτασης της ποσότητας του χρήματος κατά βούληση. ‘Eνα είναι σίγουρο ότι αυτή η δυνατότητα θα χρησιμοποιηθεί και θα καταχραστεί, προκαλώντας προβλήματα σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, τα οποία στη συνέχεια θα ληφθούν ως αιτιολόγηση για περαιτέρω παρεμβάσεις και μεγαλύτερη ενίσχυσή των πολιτικών εξουσιών.

6)  Ένα τελευταίο σχόλιο για το τι επιφυλάσσει το μέλλον για το Ευρώ και την ΕΕ γενικότερα;

Δεν μου αρέσει να κάνω προβλέψεις. Το τι θα φέρει το μέλλον εξαρτάται από απρόβλεπτους παράγοντες. Είναι πιθανό η Ε.Ε με αργό αλλά σταθερό ρυθμό να έρθει όλο και πιο κοντά σε ένα πολιτικό πλαίσιο με μεγαλύτερο συγκεντρωτισμό, αυξημένων οικονομικών ρυθμίσεων αντιδρώντας σε κάθε κρίση με περισσότερες αντισυμβατικές νομισματικές πολιτικές, καταργώντας έτσι πλήρως τον μηχανισμό της αγοράς. Αν ο πληθωρισμός δεν ξεφύγει εντελώς από τον έλεγχο, αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να συνεχιστεί για λίγο καιρό ακόμα. Θα δούμε δηλαδή μια αργή μετατόπιση προς μια ολοένα πιο κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία.

Με τις κεντρικές τράπεζες και τις νομισματικές τους πολιτικές να είναι αυτές που θα επιτρέπουν αυτή την διαδικασία . Η ελπίδα μου ωστόσο, είναι ότι ο κόσμος θα συνειδητοποιήσει ότι υπάρχει ένα πολύ υψηλό κόστος σε μια τέτοια εξέλιξη. Ελπίζω ότι θα είναι πρόθυμοι να επιτρέψουν και να εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις για περισσότερη αποκέντρωση, μια πραγματικά ελεύθερη αγορά με σεβασμό στην αρχή της επικουρικότητας και κυρίως σε ένα νομισματικό σύστημα ανενόχλητο από πολιτικές καταχρήσεις. 

Contagion effects* : Η εξάπλωση μιας οικονομικής κρίσης ή ύφεσης μιας αγοράς σε μια άλλη ή σε πολλές άλλες ταυτόχρονα . Μερικά παραδείγματα αυτό του φαινόμενου είναι η Μεγάλη Ύφεση του 1930 και η ύφεση του 2008. Ευρώ Ευρώ Ευρώ Ευρώ Ευρώ Ευρώ Ευρώ Ευρώ Ευρώ Ευρώ Ευρώ

Προσφορά χρήματος Μ1* : Οι δείκτες χρήματος χωρίζονται σε Μ1 , Μ2 ,Μ3  χρησιμοποιούνται από τους οικονομολόγους για να μετρήσουν την προσφορά χρήματος στην οικονομία . η Μ1 περιλαμβάνει χαρτονομίσματα, κέρματα , καταθέσεις όψεως , επιταγές , διαθέσιμα εμπορικών τραπεζών . Οπότε μιλάμε για τα πιο ρευστοποιήσιμα περιουσιακά στοιχεία.

Διαβάστε περισσότερα: Ευρώ