Συνταγματικές Μοναρχίες: Ποιος ο ρόλος τους στην παγκόσμια διακυβέρνηση;

Γράφει ο Γιώργος Καμπάκης Μοναρχίες

Για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, ο θεσμός της μοναρχίας αποτελούσε τον κυρίαρχο τρόπο παραγωγής πολιτικής στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Τα δεινά και ο τρόπος λειτουργίας του συγκεκριμένου πολιτικού συστήματος και συγκεκριμένα της απόλυτης μοναρχίας, επέφεραν μια σειρά από ένδοξες επαναστάσεις και εξεγέρσεις, όπως αυτή της Γαλλικής Επανάστασης, με απόρροια την αποπομπή της από τα περισσότερα κράτη του κόσμου, με μονάχα λίγες εξαιρέσεις να επιβιώνουν τον 21ο αιώνα, με παραδείγματα την Σαουδική Αραβία και το Ομάν.

Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της συνταγματικής μοναρχίας, που αποτελεί το παρόν αντικείμενο προς μελέτη, και της απόλυτης μοναρχίας, έγκειται στο γεγονός ότι στη δεύτερη, ο μονάρχης φερόμενος τον τίτλο του αρχηγού του κράτους, ασκεί απόλυτη εξουσία σε αυτό, ενώ οι άλλοι θεσμοί είναι ήσσονος σημασίας και δεν θα πρέπει να συγχέεται με τις περιορισμένες εξουσίες μιας συνταγματικής μοναρχίας (Hague, Harrop, McCormick, 2020). Οι πολιτικές εξουσίες του αρχηγού του κράτους στις συνταγματικές μοναρχίες υπόκεινται σε αυστηρό περιορισμό από το σύνταγμα. Μοναρχίες

Δεν χωράει αμφιβολία ωστόσο το γεγονός ότι οι επικρατούσες συζητήσεις και μελέτες που είναι επικεντρωμένες στα κοινοβουλευτικά και προεδρικά δημοκρατικά πολιτικά συστήματα και διαδικασίες των κρατών της υφηλίου, έχουν αφήσει μια υπόνοια μιας αναντιστοιχίας μεταξύ μοναρχίας και δημοκρατικού καθεστώτος, με αποτέλεσμα ένα αξιόλογο ποσοστό των ανθρώπων να συγχέει την μοναρχία με την αυταρχικότητα και την προαναφερθείσα παράδοση απόλυτης εξουσίας από ένα μονάχα πρόσωπο, ακυρώνοντας πολλές φορές το ενδεχόμενο ύπαρξης μιας μοναρχίας με δημοκρατικά χαρακτηριστικά.

Η πραγματικότητα είναι ότι σήμερα υπάρχουν παραδείγματα κρατών τόσο στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, όσο και στις άλλες ηπείρους με καθεστώς κοινοβουλευτικής συνταγματικής ή κοινοβουλευτικής ημι-συνταγματικής μοναρχίας, κράτη τα οποία βρίθουν σε μεγαλύτερο η μικρότερο βαθμό από δημοκρατικές ιδιότητες.

Η διάκριση τους, αν και πολλές φορές ασαφής, υποστηρίζεται ότι έγκειται στη δύναμη του εκάστοτε μονάρχη, με την πρώτη κατηγορία να περιλαμβάνει χώρες όπου ο μονάρχης αποτελεί διακοσμητικό δρώντα στις πολιτικές διαδικασίες, και στην δεύτερη χώρες όπου ο μονάρχης κατέχει εκτελεστικές εξουσίες, νομοθετικές εξουσίες, εξουσίες επι της εσωτερικής πολιτικής ή εξουσία να διαλύσει το νομοθετικό σώμα. Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι ημι- συνταγματικές μοναρχίες εμπίπτουν σε μια “γκρίζα” ζώνη, ανάμεσα στις εδραιωμένες δημοκρατίες και τα απολυταρχικά καθεστώτα. (Carsten Anckar, 2021). Μοναρχίες

Στις Ευρωπαϊκές κοινοβουλευτικές συνταγματικές μοναρχίες συγκαταλέγονται 7 βασίλεια: η Ισπανία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Δανία, η Νορβηγία, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο και ένα δουκάτο, το Λουξεμβούργο. Στις κοινοβουλευτικές ημι-συνταγματικές μοναρχίες συγκαταλέγονται δύο πριγκιπάτα: το Λιχτενστάιν και το Μονακό. Άλλα παραδείγματα συνταγματικών μοναρχιών αποτελούν ενδεικτικά η Ιαπωνία, με τον αυτοκράτορα Ναρουχίτο να κατέχει την θέση από το 2019 και το σπάνιο παράδειγμα αιρετού μονάρχη στην Μαλαισία (Hague, Harrop, McCormick 2020).

Επιπροσθέτως, είναι προφανές το καθεστώς συνταγματικής μοναρχίας στα 15 βασίλεια της Κοινοπολιτείας, όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία, κυβερνώμενα πλέον από τον Βασιλιά Κάρολο ΙΙΙ του Ηνωμένου Βασιλείου, έπειτα από τον πρόσφατο θάνατο της μητέρας του, Ελισάβετ ΙΙ. Τέλος, η περίπτωση του εγκλεισμένου στην πόλη της Ρώμης Βατικανού, αποτελεί καθεστώς θεοκρατικής αιρετής μοναρχίας και δεν εμπίπτει στο ενδιαφέρον της παρούσας ανάλυσης. Μοναρχίες

Η επήρεια των μοναρχών στην καθημερινή ζωή των πολιτών του κράτους είναι προφανής. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου είναι απροκάλυπτη η αφοσίωση των Βρετανών στο πρόσωπο του. Επιπλέον, παρατηρούμε ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης από την μεριά των Ισπανών στο βασιλιά τους, καθώς υποστηρίζεται ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον εκδημοκρατισμό του κράτους μετά τον θάνατο του δικτάτορα Franco, που ταλάνιζε την χώρα μέχρι το 1975. Αυτό επαληθεύεται απο το υψηλό ποσοστό του 80% των Ισπανών πολιτών, οι οποίοι πραγματεύονται ότι δεν θα ήταν δυνατή η μετάβαση στην δημοκρατία χωρίς την προσωπική παρέμβαση του. Μοναρχίες

Όπως προαναφέρθηκε, θα ήταν εύλογο να αναγνωριστεί η ύπαρξη αμφιβολίας μιας μεγάλης μερίδας του πληθυσμού σχετικά με την παράλληλη συνεργασία ενός μονάρχη και μιας δημοκρατικής διακυβέρνησης στο πολιτικό κατεστημένο. Η ιστορία των συνταγματικών μοναρχιών επιδεικνύει ότι η δυνατότητα αρμονικής συνύπαρξης αυτών των δύο είναι εφικτή, παρόλο που υπάρχουν ορισμένα ad hoc συμβάντα, που τροφοδοτούν την αμφισβήτηση της δεύτερης επιχειρηματολογίας. Εξετάζοντας εκτενέστερα τα σημερινά παραδείγματα αυτών των καθεστώτων, παραπεμπόμαστε σε ορισμένες επαμφοτερίζουσες στάσεις του αρχηγού του κράτους, οι οποίες ωστόσο δεν είναι ισχυρές για να συμβάλλουν στον κατακερματισμό της δημοκρατικής δομής. Μοναρχίες

Στην περίπτωση της Νορβηγίας, τόσο το άρθρο 3 του συντάγματος που εξακολουθεί μέχρι σήμερα να δηλώνει ότι “η εκτελεστική εξουσία ανήκει στον βασιλιά..” όσο και το άρθρο 12 που αντίστοιχα δηλώνει ότι “ο βασιλιάς από μόνος του συγκροτεί ένα Συμβούλιο…”, εκχωρούν τυπικώς στον βασιλιά ένα σημαντικό βαθμό εξουσιών. Ωστόσο στην πραγματικότητα, οι εξουσίες αυτές ασκούνται σχεδόν πάντοτε από το εκτελεστικό Συμβούλιο του κράτους, στο όνομα του βασιλιά. Η συγκρότηση του Συμβουλίου γίνεται τυπικώς από τον Βασιλιά, με συμβουλεύοντα τον Πρωθυπουργό. Ο Νορβηγός μονάρχης δεν έχει καμία επιρροή στον σχηματισμό της κυβέρνησης από το 1928 (Narud & Strøm, 2000), ενώ δεν έχει προβεί σε καμία άσκηση βέτο επι κανενός νόμου από την απόσχιση της χώρας με την Σουηδία το 1905. Μοναρχίες

Το καθεστώς συνταγματικής μοναρχίας της Ολλανδίας μπορεί να συνοψισθεί με μία φράση, απόρροια της πρώτης παραγράφου του άρθρου 42 του συντάγματος: Ο μονάρχης και οι υπουργοί του είναι η κυβέρνηση και η κυβέρνηση είναι ένα. Αυτό ουσιαστικά υποδηλώνει ότι δεν μπορεί να επιτευχθεί διαφωνία ανάμεσα στους υπουργούς και τον βασιλιά. Ενδιαφέρον, ωστόσο, παρουσιάζει η δεύτερη παράγραφος του ίδιου άρθρου: “Ο Βασιλιάς είναι απαραβίαστος· οι υπουργοί έχουν την ευθύνη”. Πιο συγκεκριμένα, απαλλάσσεται απο οποιαδήποτε αποδοκιμασία, για οποιαδήποτε πράξη από μέρους του ως μονάρχης, και το “φταίξιμο” πάει στον αρμόδιο της θεματολογίας υπουργό. Μολονότι αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα μιας εν δυνάμει τυραννικής συμπεριφοράς εκ μέρους του μονάρχη, συμβαίνει το αντίθετο.

Τα ζητήματα και οι εκτελεστικές αποφάσεις της Ολλανδίας κατά συντριπτική πλειοψηφία ανατίθενται στους υπουργούς, και εφόσον οι τελευταίοι έχουν την ευθύνη και η κυβέρνηση είναι ένα, ο μονάρχης δεσμεύεται από τις αποφάσεις των υπουργών, και στις πιο
συνήθεις ενέργειές του συγκαταλέγεται η προσφώνηση ανακοινώσεων του πρωθυπουργού. Εν κατακλείδι, το όριο στην δύναμη του μονάρχη συνεπάγεται την αδυναμία του να πάρει μόνος του αποφάσεις. Κάθε απόφαση θα πρέπει να συνυπογραφεί από τον αρμόδιο υπουργό. Μοναρχίες

Οι μονάρχες στο Λιχτενστάιν και το Μονακό εξακολουθούν να κατέχουν σημαντικό εύρος εξουσιών μέχρι σήμερα. Και στις δύο χώρες, η εκτελεστική και η δικαστική εξουσία παραδοσιακά βρίσκεται στα χέρια του Πρίγκιπα (Veenendaal, 2013). Επιπλέον, οι κυβερνήτες του κράτους απολαμβάνουν εξουσίες και στην νομοθετική σφαίρα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το δικαίωμα διάλυσης του νομοθετικού σώματος. Ο πρίγκιπας του Λιχτενστάιν, έχοντας την εξουσία εκπόνησης δημοψηφισμάτων, προέβη στο δημοψήφισμα του 2003 περι ενίσχυσης των νομοθετικών του εξουσιών, σε απειλές εγκατάλειψης του από τη χώρα και εγκατάστασης στην Αυστρία, σε περίπτωση απόρριψης του.

Παρά την τελική έγκριση του δημοψηφίσματος, εμπειρογνώμονες του Συμβουλίου της Ευρώπης άσκησαν κριτική στις ενέργειές του. Το σύνταγμα του Μονακό από το 1962 ορίζει ρητά την εκτενή δράση του μονάρχη στην εκτελεστική, καθώς και στην νομοθετική εξουσία, με χαρακτηριστικά παραδείγματα το αποκλειστικό προνόμιο της εισήγησης των νομοθετικών πράξεων όπως και την διάλυση της βουλής. Επίσης, απολαμβάνει το δικαίωμα άσκησης αρνησικυρίας (βέτο) επι κάθε νομοθεσίας που απλώς προτείνει η βουλή. Μοναρχίες

Εδώ μπορούν να εγερθούν πολυάριθμα ερωτήματα σχετικά με την πραγματική δημοκρατική πολιτική διάσταση αυτών των χωρών. Το γεγονός ότι ο πρίγκιπας του Λιχτενστάιν και σε μεγαλύτερο βαθμό ο πρίγκιπας του Μονακό, καταβάλουν προσπάθειες επηρεασμού των εσωτερικών διαδικασιών τροφοδοτεί σκέψεις περί μιας παραδοσιακής μοναρχικής διακυβέρνησης και σε τελική ανάλυση, μη ύπαρξης μιας εδραιωμένης δημοκρατίας.Μοναρχίες

Όσον αφορά αυτές τις χώρες, γιατί δεν ακούμε ποτέ απόψεις λόγου χάρη για κατάχρηση εξουσίας, απολυταρχική διακυβέρνηση ή προάσπιση συμφερόντων του μονάρχη; Μήπως οφείλεται στο γεγονός ότι οι χώρες αυτές, που συγκριτικά με τα περισσότερα κράτη, είναι ασύλληπτα πολύ πιο μικρές, και άρα δεν χαίρουν εκτενούς ενδιαφέροντος από ερευνητές, οικονομολόγους και πολιτικούς επιστήμονες; Μήπως οι σχέσεις μονάρχη-βουλής είναι διαχρονικά φιλικά διακείμενες; Μοναρχίες

Ο θεσμός της συνταγματικής μοναρχίας αποτελεί συστατικό της πολιτικής σφαίρας που χρήζει περαιτέρω εκτενούς μελέτης, καθώς είναι αδιαμφισβήτητο ότι η κοινωνικοοικονομική και πολιτική δομή των περισσότερων προαναφερθεισών κρατών θα ήταν πολύ διαφορετική, αν εμπίπταν παραδείγματος χάρη στην κατηγορία του προεδρικού ή του κοινοβουλευτικού πολιτικού συστήματος. Το ειπωμένο παράδειγμα του Ισπανού βασιλιά, αποδεικνύει ότι καίτοι στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων ο μονάρχης είναι υπόλογος στο σύνταγμα και διαθέτει διακοσμητική θέση, η άτυπη επιρροή του στις κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της χώρας και η διείσδυση του στην ζωή του πληθυσμού δεν θα πρέπει να υποτιμώνται. Μοναρχίες

Διαβάστε περισσότερα: Μοναρχίες

Μοναρχίες