Σήμερα, 4,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή το 56% του συνολικού πληθυσμού, ζουν σε πόλεις. Μάλιστα, έως το 2050, εκτιμάται ότι αυτός ο αριθμός θα αυξηθεί ραγδαία, και το ποσοστό θα αγγίζει το 68% του παγκόσμιου πληθυσμού. Οι ειδικοί γνωρίζουν εδώ και καιρό για τις δραματικές επιπτώσεις που έχει η ζωή στα μεγάλα αστικά κέντρα στην υγεία μας.

Τα υψηλά ποσοστά καρδιαγγειακών και αναπνευστικών παθήσεων συνήθως έρχονται πρώτα στο μυαλό ενός ανθρώπου όταν σκέφτεται την ζωή στις μεγαλουπόλεις. Τι γίνεται όμως με το υπόλοιπο κομμάτι της υγείας μας; Η αλήθεια είναι πως η ψυχική υγεία και η ζωή στα αστικά κέντρα είναι έννοιες βαθιά αντίθετες.

Οι αριθμοί δεν λένε ψέματα: η ζωή στα αστικά κέντρα φέρει υψηλότερα ποσοστά πασχόντων από ψυχικές διαταραχές. Ας ξεκινήσουμε με την πιο διαδεδομένη ψυχική διαταραχή στον κόσμο, η οποία δεν είναι άλλη πέρα από την κατάθλιψη. Ο κίνδυνος εμφάνισης της είναι 20% υψηλότερος στους κατοίκους των πόλεων από αυτούς που ζουν εκτός πόλης.

Τι γίνεται όμως με τις αγχώδεις διαταραχές;

Τα ποσοστά πάλι φαίνεται να θέλουν να μας επιβεβαιώσουν: ο κίνδυνος εμφάνισης γενικευμένης αγχώδους διαταραχής είναι 21% υψηλότερος στους κατοίκους των πόλεων σε σχέση με τους κατοίκους της υπαίθρου. Και τέλος, η ψύχωση. Μια σοβαρή ψυχιατρική διαταραχή που σχετίζεται με ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες, παράνοια και αποδιοργανωμένη σκέψη. Σοκαριστικό είναι το ποσοστό του 77%, το οποίο αναφέρεται στο πόσο υψηλότερο είναι το ρίσκο εκδήλωσης της νόσου στους κατοίκους των πόλεων σε σχέση με τους κατοίκους της υπαίθρου.

Στην πραγματικότητα, υπάρχουν διάφορες συνιστώσες που σχετίζονται με την αστική ζωή που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ψυχική υγεία. Η φτώχεια, η ανεργία, ο συνωστισμός, η ηχορύπανση, οι κακές υποδομές, η έλλειψη πράσινων χώρων και το έγκλημα, είναι κάποιες από τις βασικές. Και εδώ γεννάται το πολύ σημαντικό ερώτημα: τι ρόλο μπορεί να παίξει ο πολεοδομικός σχεδιασμός ψυχική υγεία;

Πολλοί από τους παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική μας υγεία στα μεγάλα αστικά κέντρα όπως η φτώχεια και το έγκλημα είναι δύσκολο να ελεγχθούν, πόσο μάλλον να εκμηδενιστούν. Η θετική πλευρά όμως είναι ότι ίσως ο σωστός πολεοδομικός σχεδιασμός μπορεί να είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για την προώθηση της ψυχικής υγείας και ευεξίας.

Ας δούμε λοιπόν πώς μπορούμε να «ξανασχεδιάσουμε» τις πόλεις μας, ώστε να μας κάνουν περισσότερο χαρούμενους.

Η επαφή με την φύση είναι γνωστό ότι έχει αμέτρητα πλεονεκτήματα για την ψυχική υγεία, και οι περισσότεροι άνθρωποι στις πόλεις δεν έχουν την δυνατότητα να έρχονται συχνά σε επαφή μαζί της. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στο ότι τα περισσότερα πάρκα και άλση στις πόλεις, ειδικά της χώρα μας, εκτός από το ότι είναι ελάχιστα και μικρά σε έκταση, είναι βρώμικα, μη προσβάσιμα, κακοσυντηρημένα, χωρίς φωτισμό, χωρίς φύλαξη και αποτελούν μέρη υψηλής εγκληματικότητας.

Η δημιουργία νέων χώρων πράσινου οι οποίοι θα είναι πιο καθαροί, πιο προσβάσιμοι και πιο ασφαλείς θα κάνει τους ανθρώπους να τους δώσουν μια ευκαιρία, και να τους επισκέπτονται πιο συχνά. Αυτό θα τους βοηθήσει να μην νιώθουν εγκλωβισμένοι σε ένα τσιμεντένιο δάσος, αλλά να μετατρέψουν την απόδραση στην φύση και στο πράσινο σε κομμάτι της καθημερινότητας τους.

Από την άλλη πλευρά, ο συνωστισμός στα μέσα μαζικής μεταφοράς και η κίνηση στους αυτοκινητοδρόμους είναι φαινόμενα που δυσκολεύουν την καθημερινότητα όλων των κατοίκων των πόλεων. Ειδικά στην Αθήνα, και πόσο μάλλον σε μεγαλύτερες πόλεις στο εξωτερικό, αυτό μπορεί να αποδοθεί στην έλλειψη των μικρών αποστάσεων που εμποδίζουν τους ανθρώπους από το περπάτημα, στην έλλειψη ποδηλατοδρόμων που εμποδίζουν τους ανθρώπους από την χρήση των ποδηλάτων για τις μετακινήσεις τους, και στην έλλειψη συχνών δρομολογίων στα μέσα μαζικής μεταφοράς.

Που οδηγεί αυτό; Στην κίνηση και στον συνωστισμό στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Ποια είναι η λύση; Δημιουργία καλύτερων τοπικών υποδομών ώστε οι άνθρωποι να έχουν τις υπηρεσίες που χρειάζονται σε περπατήσιμες αποστάσεις, δημιουργία ποδηλατοδρόμων και προώθηση της μετακίνησης με ποδήλατο και τέλος η σαφώς αναγκαία στην Ελλάδα αναβάθμιση των μέσων μαζικής μεταφοράς.

Ο αστικός σχεδιασμός θα πρέπει να προάγει την κοινωνική ενσωμάτωση των κατοίκων, ειδικά στις ευάλωτες ομάδες όπως τους ανθρώπους με ειδικές ανάγκες, τους ηλικιωμένους και τα παιδία. Για αυτό είναι σημαντικό να υπάρχουν ράμπες για αναπηρικά αμαξίδια, διαβάσεις, και σωστή σήμανση στα φανάρια.

Επεκτείνοντας μάλιστα στην έννοια της κοινωνικής συνοχής, ένα από τα βασικότερα προβλήματα που έχουν οι πόλεις είναι το εξής: είναι σχεδόν όλες ίδιες μεταξύ τους. Για αυτό, θα πρέπει να διαφυλάσσονται τα παλαιότερα κτήρια και να συντηρούνται, καθώς και η κυρίαρχη αρχιτεκτονική να αποτελεί ακόμα και η ίδια κομμάτι της ταυτότητας της πόλης.

Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει μία μαγική λύση για την ανακούφιση της κακής ψυχικής υγείας που είναι πανταχού παρούσα στα αστικά κέντρα. Αν και σίγουρα υπάρχει μια αρνητική συσχέτιση μεταξύ της αστικής ανάπτυξης και της ψυχικής υγείας, η κατάργηση των πόλεων προφανώς και δεν μπορεί να αποτελεί την λύση.

Υπάρχει πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει για να κατανοηθούν βαθύτερα οι αιτιώδεις σχέσεις μεταξύ της αστικής ανάπτυξης και της ψυχικής ασθένειας από τους ειδικούς υγείας, αλλά ο πολεοδομικός σχεδιασμός είναι ένα σημαντικό εργαλείο που θα μπορούσε αναμφίβολά να χρησιμεύσει ώστε να περιοριστούν όλες αυτές οι αρνητικές επιπτώσεις.