Πότε νομιμοποιείται η βία;

Γράφει η Αθανασία Σαντίκου

Ήδη από το μακρινό 1899 στη Χάγη, έγινε μια πρώτη απόπειρα χειραγώγησης της ορμέμφυτης τάσης του ανθρώπου για χρήση ένοπλης βίας στις διεθνείς σχέσεις των υποκειμένων της διεθνούς κοινωνίας, με την υπογραφή της πρώτης Σύμβασης της Χάγης: το Άρθρο 1 δέσμευε τις συμβαλλόμενες δυνάμεις να καταφεύγουν σε ειρηνικό διακανονισμό των διακρατικών διαφορών τους.

Το 1924, παίρνοντας τη σκυτάλη η Κοινωνία των Εθνών με το “Πρωτόκολλο Περί Ειρηνικής Διευθετήσεως Των Διεθνών Διαφορών” καθώς και το 1928 με το Σύμφωνο των Παρισίων (γνωστό και ως Σύμφωνο Kellogg-Briand) δημιουργήθηκε κανόνας διεθνούς δικαίου, το Άρθρο 1, το οποίο επέβαλλε το κράτος να διάκειται φιλικώς και να μην παραβιάζει τις διεθνείς του υποχρεώσεις καταφεύγοντας σε χρήση βίας ειδάλλως θα θεωρούνταν επιτιθέμενος. Την τάση περιορισμού των εχθροπραξιών στο διεθνές δίκαιο επισφράγισε ο ΟΗΕ το 1970 στον Χάρτη με το θεμελιώδες Άρθρο 2 παράγραφος 4 ορίζοντας πως “όλα τα μέλη θα απέχουν από την χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους είτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο ασυμβίβαστο προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών”

Παρέκκλιση από τον απαγορευτικό κανόνα της χρήσης βίας αποτελούν δύο περιπτώσεις, σύμφωνα με τον Χάρτη του ΟΗΕ :

• α) η μονομερής χρήση βίας από τα κράτη ασκώντας το δικαίωμα ατομικής και συλλογικής άμυνας (Αρ.51)
• β) η χρήση βίας κατ’ εξουσιοδότηση του Συμβουλίου Ασφαλείας (Κεφάλαιο VII Αρ.42)

Σε πρώτο επίπεδο, το δικαίωμα άμυνας απολαμβάνει καθολική αναγνώριση στην πρακτική των κρατών εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις της νόμιμης άσκησής του:

1. α) επιτακτική ανάγκη προσφυγής σε ένοπλη βία, καθώς απειλείται η πολιτική, στρατιωτική ή οικονομική οντότητα του κράτους
2. β) χρονικά άμεση αντίδραση του “θύματος”
3. γ) η ένταση και το είδος της αμυντικής δράσης να είναι αντίστοιχες ή συναφείς με την ένοπλη επίθεση, ώστε να μην γίνει λόγος για “αντίποινα”

Παράλληλα το Αρ.51 του Χάρτη ΗΕ ρυθμίζει την αναγκαιότητα γνωστοποίησης και αξιολόγησης της μονομερούς ένοπλης αμυντικής δράσης στο Συμβούλιο Ασφαλείας, προσδίδοντας στο εν λόγω όργανο τον χαρακτηρισμό ως “δικλίδα ασφαλείας” για τον έλεγχο της χρήσης βίας.

Διχογνωμία επικρατεί ως προς ποιες περιπτώσεις ένοπλης επίθεσης περικλείονται στον ιστό της επιτρεπτής άμυνας. Υποστηρίζεται:

• η άμυνα σε επικείμενη επίθεση (anticipatory self-defence), εφόσον δεν έχει ήδη εκδηλωθεί αλλά σε περιπτώσεις που έχει ξεκινήσει μια αλληλουχία γεγονότων που με βεβαιότητα θα οδηγήσει σε εκδήλωση ένοπλης επίθεσης.
• η άμυνα κατά ένοπλων ομάδων και τρομοκρατών. H παράμετρος αυτή εισάγει ένα πλαίσιο αντιμετώπισης της τρομοκρατίας από ένοπλες ομάδες ιδιωτών, γηγενείς ή ξένοι που ασκούν αποτελεσματικό έλεγχο στο κράτος-στόχο της επίθεσης.
• η συλλογική άμυνα υπέρ ενός τρίτου κράτους-θύματος ένοπλης επίθεσης. Η χρήση βίας εν προκειμένω προέρχεται, με την προϋπόθεση ότι το κράτος που δέχεται επίθεση να στραφεί προς εξωτερική βοήθεια, από κράτη τα οποία δεν δέχονται επίθεση και αποτελoύν συμβαλλόμενα μέρη σε διεθνείς συνθήκες περί αμοιβαίας βοήθειας και αμυντικής συμμαχίας, π.χ. Σύμφωνο Οργανισμού Βορείο-Ατλαντικού (NATO) 1949 (Αρ 51 ΧΗΕ).
• η ανθρωπιστική επέμβαση για την προστασία των πολιτών άλλων κρατών από παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων

Νομιμοποιητική βάση της χρήσης βίας αποτελεί η άσκησή της από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ καθώς σύμφωνα με το Αρ. 24 (1) έχει “την κύρια ευθύνη για την διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας”. Η ανωτέρω διάταξη και η σχολαστική ανάλυση που επιδέχεται στο Αρ.39, οδηγούν στην παραδοχή ότι σε περίπτωση:

• α) απειλής κατά της ειρήνης που οφείλεται σε εμφύλιες συρράξεις (Ψήφισμα 1984/2009), τρομοκρατικές επιθέσεις (Ψήφισμα 2370/2017 για την επίθεση της 9/11) και οργανώσεις (Ψήφισμα 2379/2017 για τον ISIS)
• β) διατάραξης της ειρήνης με ένοπλες συρράξεις μεγάλης έντασης που εμπλέκουν κάποιο από τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, ενεργοποιείται ο μηχανισμός ασφαλείας του ΟΗΕ, ο οποίος δεν υποβάλλεται άμεσα σε νομικούς περιορισμούς.

Πηγές:

Διεθνείς Οργανισμοί Β’ Έκδοση Νάσκου Περράκη Κ Αντωνόπουλος Μ Σαρηγιαννίδης
Judith G. Gardam, Legal Restraints on Security Council Military Enforcement Action, 17 MICH. J. INT’L L. 285 (1996).
ΧΑΡΤΗΣ ΟΗΕ – Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ – Greece (unric.org)
The Law Of The International Society 4th enlarged edition K. Antonopoulos K. Magliveras
Problèmes actuels du recours à la force en droit international B. Sous-groupe sur l’intervention humanitaire
Resolution 1894 (2009) Adopted by the Security Council at its 6216th meeting, on 11 November 2009
Resolution 2370 (2017) Adopted by the Security Council at its 8017th meeting, on 2 August 2017
Resolution 2379 (2017) Adopted by the Security Council at its 8052nd meeting, on 21 September 2017

Διαβάστε περισσότερα: βία