Γράφει η Ελένη Μαρία Τσαλέρα ατομικισμός

Είναι κοινά αποδεκτή η άποψη του Αριστοτέλη ότι «ο άνθρωπος είναι από τη φύση του μια ζωντανή ύπαρξη προορισμένη να επιβιώνει σε οργανωμένες κοινωνίες». Έτσι, το άτομο από τη γέννηση μέχρι τον θάνατό του βρίσκεται σε συνεχή επαφή με το κοινωνικό σύνολο, ενώ από τη νηπιακή ακόμη ηλικία εντάσσεται σε μικρές και σταδιακά ευρύτερες κοινωνικές ομάδες, πιστοποιώντας την άμεση εξάρτησή του από αυτό.

Παρ’όλα αυτά οι σύγχρονες συνθήκες ζωής φέρνουν στην επιφάνεια προβλήματα στη διαδικασία αυτή, γεγονός που αναδεικνύει την ορθότητα της φράσης ότι «οι σύγχρονες μεταβιομηχανικές κοινωνίες αποτελούν οργανωμένα συστήματα συλλογικής ανευθυνότητας».

Δολοφονίες, βανδαλισμοί, ρατσισμός, βιαιοπραγίες, εγκληματικότητα και τόσα άλλα είναι πλέον φαινόμενα που ενώ θα έπρεπε να μας ανατριχιάζουν έχουν πλέον γίνει συνήθεια, κάτι που φέρνει στην επιφάνεια την πεποίθηση ότι η πολιτισμική και τεχνολογική πρόοδος δεν ήταν αρκετές για να αποτρέψουν τις προβληματικές σχέσεις μεταξύ των μελών της κοινωνίας.

Από πολύ παλιά άλλωστε, από τη νομική και ηθική σκοπιά θεώρησης των γεγονότων, βλέπουμε ότι οι κοινωνικές σχέσεις μας ρυθμίζονται με γνώμονα την εμπιστοσύνη, η οποία έχει διάφορες διαβαθμίσεις και τελικά οδηγεί στην ομαλότητα και τη διάρκεια της συμβίωσης μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Η εμπιστοσύνη σταθερότητας, η εμπιστοσύνη δικαιοσύνης, η εμπιστοσύνη αλληλεγγύης είναι βάσεις του κοινωνικού συνόλου που εξασφαλίζουν ότι δε θα επέλθει η αυθαιρεσία στις σχέσεις μας.

Έπειτα ακολουθεί το δίκαιο και η σύνδεσή του με την οργανωμένη κοινωνία που είναι επίσης έννοιες αλληλένδετες, αφού ουσιαστικά το σύνολο των κανόνων είναι αυτό που επιφέρει την τάξη στη ζωή μας. Όλα αυτά ακούγονται ιδεατά και ίσως θεωρητικά, γιατί η πραγματικότητα διαφέρει και εκεί είναι άλλωστε που ξεκινάει και το πρόβλημα. Έτσι ξεφεύγουμε δυστυχώς από τον νομικό ρεαλισμό που έχει το δίκαιο ως μια απλή κοινωνική πρακτική και ανοιγόμαστε σε έναν δυσνόητο και πολύ πιο περίπλοκο κόσμο.

Αυτό σημαίνει ότι η ανεξέλεγκτη αυτή κατάσταση που γεννά τα λεγόμενα κοινωνικά προβλήματα εν μέρει ξεκινάει από την νοοτροπία και τον τρόπο ζωής μας. Οι φρενήρεις και αγχωτικοί ρυθμοί ζωής μας, επιφέρουν τη χαλάρωση των κοινωνικών δεσμών, με αποτέλεσμα στο κλίμα της αποξένωσης να ευδοκιμεί η αίσθηση της μηδαμινότητας και η ισοπέδωση της ανθρωπιάς, της ευαισθησίας και της αλληλεγγύης.

Μεγαλώνει λοιπόν διαρκώς, λαμβάνοντας ανησυχητικές διαστάσεις η απροθυμία για ανάληψη ευθυνών, ο ατομικισμός και η προσήλωση στο ατομικό συμφέρον, η παθητικότητα, η κοινωνική αναλγησία, ο στείρος ανταγωνισμός, η κρίση των ανθρώπινων σχέσεων, η κοινωνική αδικία, οι ανισότητες, η αδιαφορία για το συνάνθρωπο, τα κοινωνικά προβλήματα και τις πολιτικές εξελίξεις, αφού το άγχος, η πίεση και η προσπάθεια ατομικής ανέλιξης τελικά παραγκωνίζουν όχι μόνο το ενδιαφέρον για το κοινό καλό, αλλά και κάθε έννοια εμπιστοσύνης όπως διατυπώθηκε, ενώ και η διαρκής απόρριψη των παραδοσιακών θεσμών και αξιών, όπως και της αλληλεγγύης και του σεβασμού, μας αφήνει γυμνούς απέναντι στις δυσκολίες της ζωής, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται αρνητικά η κοινωνική μας συμπεριφορά.

Όλα αυτά αναμφίβολα, συντείνουν και σε μια γενικότερη ηθικο – ιδεολογική σύγχυση που οδηγεί σε ένα χρησιμοθηρικό πνεύμα, τροχοπέδη στη διαμόρφωση ενός συλλογικού προτύπου. Σε αυτό συνεπικουρεί και ο υλιστικός τρόπος ζωής, αφού εγκλωβίζει τον άνθρωπο σε ένα ασταμάτητο κυνήγι της απόλαυσης, ενώ στο βωμό της απόκτησης αυτού του πολυπόθητου θηράματος, θυσιάζεται η ανθρώπινη φύση που καθίσταται έρμαιο των εξωτερικών συνθηκών και παθητικός δέκτης των καταστάσεων, αφού δε δύναται καν να αναπτύξει πρωτοβουλίες.

Το πρόβλημα προφανώς δεν είναι αυθύπαρκτο, ούτε και μονομερές, κάτι που υποδηλώνει και την ευθύνη της κοινωνίας, η οποία έχει προκαλέσει την απογοήτευση των ατόμων. Με άλλα λόγια, ζούμε στην κοινωνία των υποσχέσεων, μια κοινωνία δηλαδή που δεν κάνει πράξη τα λόγια της περί ισότητας, περί δικαιωμάτων όλων των πολιτών της, περί της λύσης των προβλημάτων των απλών ανθρώπων. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες λοιπόν, κυριαρχεί ένας ψυχρός ορθολογισμός που δημιουργεί ανθρώπους – ατομικιστές που αδυνατούν να επενδύσουν στο «εμείς», αφού τους γοητεύει το «εγώ» που όμως κρύβει πολλές παγίδες, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε τη σύνθεση της κοινωνίας.

Αυτή λοιπόν είναι ένας ζωντανός οργανισμός που αποτελείται από διάφορα κύτταρα. Αν εμείς που αποτελούμε τα κύτταρα, δρούμε μόνο για προσωπικό μας όφελος, χωρίς να σκεφτόμαστε τις συνολικές ανάγκες του οργανισμού, τότε η απορρύθμισή του είναι κάτι παραπάνω από δεδομένη. Έτσι, τα μέλη της κοινωνίας αν φιλονικούν μεταξύ τους, επιτιθέμενα ουσιαστικά το ένα στο άλλο, προκαλούν νοσηρότητες και ασθένειες κατά αναλογία με ότι συμβαίνει σε έναν άρρωστο οργανισμό. Έρχεται στην επιφάνεια επομένως το ερώτημα πώς θα υπάρξει σταθερότητα αρχικά και έπειτα πρόοδος και κοινωνική εξέλιξη, αφού δεν υπάρχει ένα συλλογικό κλίμα και ο καθένας σκέφτεται μόνο τον εαυτό του;

Η απάντηση είναι πολύ απλή και χρειάζεται μόνο να κατανοήσουμε τη θέση μας στην κοινωνία ως μέρος ενός ευρύτερου συνόλου. Έτσι αν παραμερίσουμε το «εγώ» θα ανακαλύψουμε σπουδαία πράγματα, αφού το «εμείς μαζί» κρύβει θησαυρούς και απαντά σε πολλά σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα. Το χάσμα που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα σε εμάς και την κοινωνία, όσο ουτοπικό και αν ακούγεται θα γεφυρωθεί μόνο με τη συνεργασία. Πώς θα τα καταφέρουμε; Αρκεί να έχουμε υπόψη μας ότι δεν είμαστε εμείς και η κοινωνία αντίπαλοι, αλλά αντίθετα είμαστε εμείς και η κοινωνία μαζί στη μάχη κατά των προβλημάτων του ανθρώπου!