Περιμένοντας την Άνοιξη στην Τυνησία

Γράφει ο Αντώνιος Παράσχος Τυνησία Τυνησία Τυνησία Τυνησία

Η Τυνησία είναι η χώρα από την οποία ξεκίνησε η Αραβική Άνοιξη και η μόνη που θεωρούνταν, τουλάχιστον μέχρι το 2021, επιτυχημένη. Ωστόσο, εδώ και πάνω από ένα έτος η χώρα πλέει σε αχαρτογράφητα νερά, με καπετάνιο τον πρόεδρο Kais Saied, που έχει να αντιμετωπίσει όχι μόνο μία καταιγίδα, αλλά και την αυξανόμενη ταραχή στο «πλήρωμα», ήτοι τον τυνησιακό λαό.

Παίρνοντας τα πράγματα από την αρχή, ο Saied εξελέγη πρόεδρος της Τυνησίας το 2019 με 73% και μεταρρυθμιστικό προφίλ, ιδιαίτερα αναφορικά με το ζήτημα της διαφθοράς. Η δυσαρέσκεια προς το υπάρχον πολιτικό σύστημα και ιδιαίτερα προς το κυβερνόν κόμμα, Ennahdha, κόμμα των Αδελφών Μουσουλμάνων, που υποστηρίζουν και τον Erdogan στην Τουρκία, κορυφώθηκε μέσα στην πανδημία, με τη χώρα να βρίσκεται σε πολύ κακή υγειονομική και οικονομική κατάσταση.

Έτσι, στις 25 Ιουλίου του 2021, ο Saied, εφαρμόζοντας το άρθρο 80 του συντάγματος ανέστειλε τη λειτουργία του Κοινοβουλίου και την ασυλία των βουλευτών, αποκτώντας παράλληλα έκτακτες εξουσίες για ένα διάστημα 11 εβδομάδων. Οι κινήσεις αυτές έχαιραν σε σημαντικό βαθμό της έγκρισης του τυνησιακού λαού, οι διαδηλώσεις υποστήριξης ήταν σαφώς μεγαλύτερες αυτών της αποδοκιμασίας, ωστόσο πρέπει να επισημανθεί ότι παρά τον προσωποπαγή χαρακτήρα που είχαν οι αλλαγές, και ως προς τον τρόπο που έγιναν και συχνά ως προς το περιεχόμενό τους, η επιθυμία της συντριπτικής πλειοψηφίας ήταν η το συντομότερο δυνατόν επιστροφή στην ομαλή δημοκρατία, με ένα λιγότερο διεφθαρμένο και πιο αποτελεσματικό σύστημα.¹ Τυνησία Τυνησία

O Kais Saied.

Η κυβέρνηση που διορίστηκε από τον πρόεδρο είχε πολλά νέα πρόσωπα, με τη Najla Bouden Romdhane να αποτελεί την πρώτη γυναίκα πρωθυπουργό της Τυνησίας, καταδεικνύοντας αυτήν ακριβώς την προσπάθεια για την έλευση ενός αέρα αλλαγής στη χώρα. Βέβαια άμεσα, εντός και εκτός Τυνησίας, είχε υπογραμμιστεί ο καίριος ρόλος του προέδρου, ο οποίος κατηγορούνταν για αυταρχικές τάσεις και ότι επεδίωκε την εδραίωση και εξασφάλιση της δικής του θέσης.²

Πάντως, δε δύναται να αγνοηθεί η θετική συμβολή που είχαν, βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον, οι κινήσεις του Saied. Οι ραγδαίες αλλαγές έδωσαν στη χώρα και τα προβλήματα που αντιμετώπιζε διεθνή προβολή και αυτή με τη σειρά της οδήγησε σε αυξημένη παροχή βοήθειας, που περιλάμβανε για παράδειγμα εμβόλια και ιατροφαρμακευτικό υλικό (η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στις χώρες που ενίσχυσαν την Τυνησία), καίριας σημασίας για μία χώρα που αντιμετώπιζε τεράστια υγειονομικά και κοινωνικοοικονομικά προβλήματα από την πανδημία του Covid-19. Ταυτόχρονα, η αλήθεια είναι πως πράγματι το πολιτικό σύστημα φαινόταν να βρίσκεται σε τέλμα, με σημαντικά ζητήματα διαφθοράς και νομιμοποίησης, όπως καταδεικνύουν οι μεγάλες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις (και οι αξιοσημείωτες διαδηλώσεις υποστήριξης των ενεργειών του Saied, το πρώτο διάστημα μετά την ανάληψη των έκτακτων εξουσιών). 

Ωστόσο, όπως η Αραβική Άνοιξη είχε εξαντλήσει μάλλον τη δυναμική της, έτσι και οι αρχικές μεταβολές του Saied φαίνεται να εξαντλούν σταδιακά τη δική τους, στο βαθμό που δεν επέρχονται βαθύτερες αλλαγές στον πολιτικό και οικονομικό βίο. Η Παγκόσμια Τράπεζα είχε προβλέψει ανάπτυξη 2,7% για το 2022 το Σεπτέμβριο, ποσοστό που δεν αρκεί για να βρεθεί η χώρα στο προ-πανδημίας επίπεδο³, ενώ το κρατικό έλλειμμα εξακολουθεί να είναι υψηλό στο 8,4% του ΑΕΠ, υψηλότερο μάλιστα από τα προηγούμενα χρόνια, όπως και ο πληθωρισμός στο 6,5%.⁴

Βέβαια, θα ήταν λάθος να μη λάβουμε υπόψη και τις εξωτερικές, μη ελεγχόμενες από την Τυνησία, συνθήκες, που είχαν και έχουν όμως, καταλυτικό ρόλο στην τυνησιακή οικονομία. Συγκεκριμένα, πριν επέλθει πλήρης ομαλότητα μετά το «σοκ» που προκάλεσε η πανδημία, ξέσπασε ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος, με επίσης δυσμενείς συνέπειες, καθώς η Ρωσία δεν αποτελεί ευκαταφρόνητο οικονομικό εταίρο για την Τυνησία, με την τελευταία να αντιμετωπίζει δυσκολίες στους νευραλγικούς τομείς της ενέργειας και του σιταριού (και συνεπώς του επισιτισμού).  

Έχει λάβει μεγάλη οικονομική υποστήριξη από την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ, με το τελευταίο μάλιστα να θεωρείται ότι έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη σχετικά φιλοδυτική στάση που έχει κρατήσει η Τυνησία, σε σχέση με άλλες χώρες του Μαγκρέμπ, ασκώντας της πίεση στην οποία δύσκολα θα μπορούσε να αντισταθεί δεδομένης της τεράστιας ανάγκης που έχει για χρηματοδότηση⁵. Στο ίδιο πλαίσιο, η κυβέρνηση έχει δεσμευτεί για την ανάληψη ορισμένων σκληρών μεταρρυθμίσεων, που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων μειώσεις στις επιδοτήσεις τροφίμων και ενέργειας, αλλά και στους μισθούς στον δημόσιο τομέα, για να λάβει πακέτο διάσωσης ύψους 1,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων⁶.

Φυσικά, τέτοιου είδους μέτρα δε θα μπορούσαν να μη συναντήσουν σημαντικές αντιδράσεις, με αυτήν της εργατικής ένωσης της χώρας (UGTT), με αξιοσημείωτη δύναμη και επιρροή, να ξεχωρίζει. Πέρα από απλές πορείες διαμαρτυρίας, δύναται να οργανώσει και μεγάλες απεργίες, ικανές να παραλύσουν την οικονομία, ειδικά σε χώρους όπως αεροδρόμια, λιμάνια και η δημόσια συγκοινωνία⁷. Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις κάθε άλλο, παρά εύκολες δεν προμηνύονται…   

Στο πλαίσιο εξέτασης της νομιμοποίησης των ενεργειών του Saied αξίζει να λάβουμε υπόψη και τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος της 25^ης Ιουλίου του 2022 για την υιοθέτηση νέου συντάγματος, με τη «σφραγίδα» του νέου ηγέτη της Τυνησίας. Ναι μεν το 94% των ψηφισάντων το ενέκρινε, αυτοί όμως αποτελούσαν μόλις το 30% των Τυνήσιων με δικαίωμα ψήφου⁸. Αποδοκιμασία (δεδομένου ότι τα κόμματα της αντιπολίτευσης είχαν συστήσει αποχή); Αδιαφορία; Ίσως λίγο και από τα δύο για έναν λαό που βλέπει τη χώρα του σε ένα παρατεινόμενο καθεστώς πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής αστάθειας. 

Επιπρόσθετα, η συμμετοχή στις κοινοβουλευτικές εκλογές στις 17 Δεκεμβρίου ήταν ακόμα χαμηλότερη, ενισχύοντας αυτή την εικόνα αδιαφορίας έναντι των ενεργειών του προέδρου. Το Ennahda αποτελεί έναν από τους βασικούς πυρήνες αντιπολίτευσης και το οποίο δε συμμετείχε στις εκλογές καλώντας τον λαό σε αποχή, μη θέλοντας να νομιμοποιήσει το πραξικόπημα, όπως σταθερά αναφέρει, του Saied⁹. Το πόσοι μποϋκόταραν ενεργά τις εκλογές και το δημοψήφισμα (όχι δηλαδή απλά από αδιαφορία) είναι ασαφές, ο αριθμός πάντως σίγουρα δε θα είναι μικρός.

Είναι πάντως ζήτημα το αν η αποχή πραγματικά θέτει προσκόμματα στις ενέργειες του Saied ή απλά του ανοίγει διάπλατα τον δρόμο για να υιοθετήσει ένα όλο και πιο αυταρχικό προφίλ, καταλήγοντας σε πραγματικό δικτάτορα. Ενάμιση χρόνο μετά τη διάλυση του κοινοβουλίου, η πολιτική σταθερότητα καθόλου δεν έχει αποκατασταθεί, δημιουργώντας εύλογα προβληματισμό για την αποτελεσματικότητα, αλλά και τα κίνητρα των πράξεων του τυνήσιου προέδρου.

Η αλήθεια είναι ότι τόσο η συγκέντρωση της εξουσίας, όσο και οι σκληρές μεταρρυθμίσεις είναι αναπόδραστες, εντούτοις η διάρκεια και έντασή τους αποτελούν αναμενόμενα θέμα διαφωνίας και συγκρούσεων. Ένα θεμελιώδες ερώτημα είναι το αν θα αντέξει ο Saied τους κραδασμούς και πώς; Με δημοκρατική μετάβαση ή ενίσχυση του συγκεντρωτικού (και αυταρχικού κατά τους αντιπάλους του) χαρακτήρα της κυβέρνησης του; Εξίσου θεμελιώδες είναι το που θα οδηγήσει ενδεχόμενη «πτώση» του, στην επιστροφή του Ennahda και των Αδελφών Μουσουλμάνων, σε κάτι διαφορετικό ή στο χάος; Όπως έχουμε διδαχθεί από την «Αραβική Άνοιξη» (και όχι μόνο), η «κατεδάφιση» είναι πιο εύκολη από το «χτίσιμο» και η «θεραπεία» δεν είναι πάντα καλύτερη από την «ασθένεια».

Σε κάθε περίπτωση, οι εξελίξεις στην Τυνησία, γείτονας της Ε.Ε., δεν μπορούν να είναι αδιάφορες για τη Δύση. Μία ενεργή παρέμβαση στα εσωτερικά της χώρας δεν αποτελεί τον ενδεδειγμένο τρόπο δράσης, αλλά δεδομένου ότι κρατική κατάρρευση δύναται να οδηγήσει εκ νέου σε ανθρωπιστική κρίση και ανεξέλεγκτες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές στα νότια, πρέπει να υπάρχει ετοιμότητα για να προσφερθεί βοήθεια που δύναται να εξασφαλίσει τη σταθερότητα στη χώρα, μη επιτρέποντάς της να διολισθήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, ευνοϊκές για την ανάπτυξη του φονταμενταλισμού, αλλά και τον προσεταιρισμό της χώρας από κράτη όπως η Κίνα και η Ρωσία.

Αν δεν παρουσιαστεί ανάγκη, είναι μάλλον ασφαλέστερη η τήρηση αποστάσεων από τις αντικρουόμενες πλευρές, ώστε να μη βρεθεί εκτεθειμένη ή να ανοίξει το «κουτί της Πανδώρας» όπως έγινε με την Αραβική Άνοιξη. Οι αραβικές κοινωνίες έχουν τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που της διαφοροποιούν αισθητά από τις δικές μας και στόχος δεν μπορεί να είναι το να γίνουν ίδιες (μία ισοπεδωτική προσέγγιση), αλλά να βρουν τον δικό τους δρόμο προς την ευημερία.

Ως προς το τελευταίο, βέβαια, το μέλλον φαντάζει κάπως δυσοίωνο, καθώς και ο Saied αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, αν δεν αποτελεί και ο ίδιος, χωρίς να διαφαίνεται κάποια εύκολη λύση, ούτε όμως και κάποια αξιόπιστη εναλλακτική σε περίπτωση απομάκρυνσής του, δεδομένου ότι η αποτυχία του Ennahda, σημερινή αντιπολίτευση, οδήγησε στην τωρινή κατάσταση. Δυστυχώς, το μόνο σίγουρο αυτή τη στιγμή είναι ότι τόσο οι ελευθερίες, όσο και η ευημερία των Τυνήσιων βρίσκονται σε κίνδυνο. 

Πηγές:

1. https://pollsandpolitics.gr/tynisia-fos-i-skotadi/
2. https://www.aljazeera.com/news/2021/7/26/kais-saied-the-political-outsider-accused-of-a-coup
3. https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2022/09/06/tunisia-pressing-reform-needed-to-help-stabilize-public-finances
4. https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=744,&s=NGDPD,PCPIPCH,LUR,GGXWDG_NGDP,BCA_NGDPD,&sy=2019&ey=2026&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1
5. https://orientxxi.info/magazine/maghreb-ukraine-2-tunisia-with-its-hands-tied-public-opinion-favourable-to,5635
6. https://www.reuters.com/world/africa/tunisia-start-difficult-economic-reforms-soon-cbank-governor-2022-10-29/
7. https://www.aljazeera.com/news/2022/12/3/tunisia-trade-union-no-longer-accepts-presidents-agenda
8. https://www.arab-reform.net/publication/tunisia-in-the-wake-of-the-referendum-a-new-divisive-constitution/
9. https://www.dw.com/en/tunisias-election-labeled-a-sham-by-observers/a-64094006

Διαβάστε περισσότερα: Τυνησία