Γράφει ο Αντώνης Παράσχος
Κοντεύει να περάσει ενάμισι έτος από την έναρξη αυτού που ξεκίνησε ως «ειδική επιχείρηση» για να γίνει σύντομα ένας κανονικός πόλεμος στην Ουκρανία, προκαλώντας πάταγο στη διεθνή σκηνή. Πλέον εδώ και πολύ καιρό το μέτωπο έχει σε μεγάλο βαθμό σταθεροποιηθεί με μικρές σχετικά μεταβολές και η σύγκρουση έχει γίνει κανονικό μέρος της καθημερινότητας. Με τον ίδιο τρόπο όμως, έχουν σταθεροποιηθεί και οι αλλαγές που έχει επιφέρει, ιδίως στο γεωστρατηγικό πεδίο.
Πρόσφατες εξελίξεις
Στο πεδίο της μάχης, οι πολύνεκρες συγκρούσεις συνεχίζονται από την αρχή του πολέμου, με τη Ρωσία να ελέγχει λιγότερο από το 20% της Ουκρανίας, ενώ επιθέσεις της σε κρίσιμες υποδομές έχουν προκαλέσει πολλές φορές ζητήματα και σε μη-ελεγχόμενες από αυτήν πόλεις, όπως το Κίεβο. Η τελευταία αξιοσημείωτη εξέλιξη ήταν η κατάληψη του Bakhmut, μετά από αρκετούς μήνες και τεράστιες απώλειες αμφοτέρωθεν, γεγονός που επιτρέπει την περαιτέρω προώθηση στο Donbas, το «βιομηχανικό κέντρο» της Ουκρανίας με σημαντικό ρωσόφωνο πληθυσμό, το οποίο κατόπιν δημοψηφισμάτων, χωρίς διεθνή αναγνώριση, «εντάχθηκε» στη Ρωσική Ομοσπονδία, καθιστώντας το βασικό στρατηγικό στόχο της Ρωσίας, τόσο για πρακτικούς όσο και για συμβολικούς λόγους.
Η κατάληψη πάντως της πόλης, δε θεωρείται καθοριστική για την εξέλιξη του πολέμου, παρέχοντας λίγα οφέλη στις ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις[1].
Η πρόσφατη ανταρσία της Wagner και του Prigozhin αποτέλεσε επίσης ένα γεγονός ιδιαίτερης σημασίας, προκαλώντας για ένα διάστημα τεράστια ταραχή στη Ρωσία και «αμηχανία» σε σημαντικό τμήμα του πλανήτη, ιδίως αναφορικά με τον έλεγχο των ρωσικών πυρηνικών όπλων, αλλά και τις πραγματικές βλέψεις του Prigozhin. Οι ταραχές αυτές ασφαλώς ευνοούν την Ουκρανία, καθώς υποσκάπτουν την ενότητα των ρωσικών δυνάμεων και την αποτελεσματικότητά τους, καθώς και τη διεθνή εικόνα και αξιοπιστία της χώρας.
Ωστόσο, μέχρι στιγμής, ούτε αυτό φαίνεται να έχει οριστικά γείρει την πλάστιγγα υπέρ κάποιας πλευράς, ενώ οι πιθανές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις δύσκολα μπορούν σε αυτή τη φάση να εκτιμηθούν. Αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός πάντως, ότι υφίστανται τριγμοί στο Κρεμλίνο, που θα μπορούσαν αιφνιδιαστικά να προκαλέσουν νέες αναταραχές.
Η Ουκρανία από τη μεριά της έχει ξεκινήσει μία νέα αντεπίθεση, σε συνέχεια των αντίστοιχων, άκρως επιτυχημένων επιχειρήσεων το φθινόπωρο του περασμένου έτους (έχει κρατήσει μέχρι σήμερα πολύ μεγάλο μέρος των εδαφών που τότε απελευθέρωσε), με στόχο να ωθήσει περαιτέρω τη Ρωσία στα προ του πολέμου σύνορα, κερδίζοντας εδάφη, αν και προς το παρόν δεν έχει την περσινή επιτυχία.
Ανεξάρτητα πάντως από την έκβασή της, είναι προφανές ότι η δυναμική αντίσταση της χώρας έχει χαλάσει τα αρχικά σχέδια της ρωσικής ηγεσίας, έχοντας καταστήσει την εισβολή από «περίπατο» σε έναν ιδιαίτερα δαπανηρό πόλεμο φθοράς, που έχει προκαλέσει τεράστιες απώλειες στη Ρωσία, πλήττοντας το κύρος του στρατού της, όχι όμως χωρίς τεράστιο κόστος και για την ίδια την Ουκρανία.
Η δυτική δράση και τα κρίσιμα ερωτήματα
Κεντρικό ρόλο σε αυτές τις εξελίξεις έχει διαδραματίσει η δυτική συμμετοχή, υποστηρίζοντας οικονομικά, διπλωματικά, αλλά ακόμα και με όπλα την Ουκρανία. Η παροχή βαρέων όπλων, όπως τανκς, έχει κριθεί σημαντική και για την υλοποίηση της ουκρανικής αντεπίθεσης, ενώ δεν είναι τυχαίο ότι ο Zelenksiy πολύ συχνά σε δημόσιες εμφανίσεις του επισημαίνει την ανάγκη για περαιτέρω αποστολή όπλων, ιδίως βαρέων, τανκς και αεροπλάνα, για την επιτυχή αναχαίτιση των ρωσικών δυνάμεων.
Αυτός ακριβώς ο καίριος ρόλος της Δύσης στη σύγκρουση, έχει οδηγήσει στην ανάδυση ορισμένων ερωτημάτων: Βρίσκεται ουσιαστικά το ΝΑΤΟ σε πόλεμο με τη Ρωσία; Η Δύση ενισχύοντας την Ουκρανία έχει συντελέσει στην παράταση του πολέμου, αντί για την ταχύτερη δυνατή επιστροφή στην ειρήνη; Έχει ενισχυθεί η διεθνής θέση της Δύσης από την πολιτική που έχει ακολουθήσει ή το αντίθετο;
Το πρώτο αποτελεί σύνθετο ερώτημα. Σίγουρα η αποστολή όπλων σε αυτόν τον βαθμό έχει καταστήσει τη Δύση όχι απλά υποστηρικτή, αλλά κανονικό σύμμαχο της Ουκρανίας, το Ηνωμένο Βασίλειο μάλιστα έχει μεριμνήσει για τη στρατιωτική εκπαίδευση χιλιάδων Ουκρανών. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, κανένα κράτος δεν έχει κηρύξει πόλεμο εναντίον της Ρωσίας, ούτε έχει στείλει στρατό, αν και από διάφορες χώρες έχουνε πάει εθελοντές για να συνδράμουν τους Ουκρανούς.
Η ρωσική πλευρά θεωρεί ότι με αυτές τις ενέργειες η Δύση ουσιαστικά συμμετέχει στον πόλεμο και άρα βρίσκεται σε πόλεμο μαζί της. Πιστεύω πάντως, ότι αντίστοιχες περιπτώσεις συγκρούσεων υπήρξαν και με την ΕΣΣΔ και με τις ΗΠΑ κατά τον Ψυχρό Πόλεμο (Βιετνάμ και Αφγανιστάν αποτελούν δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα), χωρίς όμως να θεωρείται ότι οι δύο πλευρές ήρθαν σε άμεση σύγκρουση και με μία αντίστοιχη περίπτωση έχουμε να κάνουμε και εδώ, προς το παρόν.
Το δεύτερο ερώτημα είναι επίσης δύσκολο να απαντηθεί. Προφανώς η βοήθεια στην Ουκρανία έχει επιτρέψει στην τελευταία να αντισταθεί με σημαντική επιτυχία δημιουργώντας προβλήματα στο ρωσικό στρατό, αλλά καθώς το ενδεχόμενο πλήρους απομάκρυνσης των ρωσικών δυνάμεων από ουκρανικό έδαφος δε διαφαίνεται άμεσα στον ορίζοντα, η Ουκρανία φαίνεται να ενισχύεται τόσο, ώστε να μη δώσει μία γρήγορα νίκη στη Ρωσία, οδηγώντας την κατάσταση στο πεδίο της μάχης σε ένα αδιέξοδο, παρατείνοντας επ’ αόριστον τις συγκρούσεις. Ταυτόχρονα όμως, αυτές είναι ιδιαίτερα επιζήμιες τόσο για τους άμεσα εμπλεκόμενους, όσο και για την Ευρώπη στο σύνολό της, ιδίως με τον υψηλό πληθωρισμό.
Ωστόσο, είναι αφελής όποιος πιστεύει ότι το να αφεθεί η Ουκρανία έρμαιο στις ρωσικές διαθέσεις για να αποφευχθεί μία ευρύτερη σύγκρουση και να μη διαταραχθούν οι ευρω-ρωσικές σχέσεις, ιδιαίτερα στον ενεργειακό τομέα, θα αποτελούσε σοβαρή λύση. Κάτι τέτοιο δε θα ήταν παρά μία ένδειξη αδυναμίας, η οποία πιθανότατα θα άνοιγε περαιτέρω την «όρεξη» της Ρωσίας και άλλων χωρών με επεκτατικές βλέψεις και θα αποθάρρυνε χώρες από το να επιδιώξουν συμμαχικές σχέσεις με τη Δύση. Ακόμα και το να γίνουν κάποιες παραχωρήσεις στη Ρωσία αντιμετωπίζεται από αρκετούς ως απαράδεκτο, αφού έτσι θα νομιμοποιούνταν έμμεσα οι ρωσικές ενέργειες, αν και δεν είναι εύκολο ή και σώφρον να αγνοείται μία διαμορφωμένη, πραγματική κατάσταση.
Στην πραγματικότητα, κακό κλίμα υπήρχε ήδη πριν από τον πόλεμο με αμφότερες τις πλευρές να δείχνουν μικρή διάθεση για κάποιες υποχωρήσεις, επαναλαμβάνοντας απλά τις αρχικές θέσεις τους[2], όταν θεωρείται σχεδόν αυτονόητο ότι μπαίνοντας σε μία διαπραγμάτευση κάποια από τα αιτήματά σου δε θα υλοποιηθούν, διαμορφώνοντας κλίμα δυσπιστίας και πόλωσης. Συνεπώς, τώρα έχει δημιουργηθεί μία κατάσταση όπου μία υποχώρηση από οποιαδήποτε πλευρά εύλογα να θεωρείται αποτυχία.
Κατά αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο οι στρατιωτικές, αλλά και οι διπλωματικές επιχειρήσεις έχουν βρεθεί σε τέλμα, με τις δύο πλευρές «κλειδωμένες» σε μία σύγκρουση όπου υπάρχει χώρος μόνο για έναν κερδισμένο. Ασφαλώς, μία δραματική αλλαγή στον πόλεμο θα μπορούσε να γείρει αποφασιστικά την πλάστιγγα υπέρ κάποιου, επιτρέποντας την πλήρη επικράτηση ή καθιστώντας την υποχώρηση της μίας πλευράς αποκλειστική ρεαλιστική επιλογή, με τις πιθανότητες για κάτι τέτοιο στο άμεσο μέλλον περιορισμένες…
Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι η ολοκληρωτική κατάρρευση τόσο της Ουκρανίας όσο και της Ρωσίας, που με την παρούσα δυναμική φαίνεται να αποτελούν το μόνο ενδεχόμενο τερματισμού του πολέμου, δεν αποτελούν ευκταίο σενάριο, καθώς φοβάμαι ότι αυτό θα ευνοούσε την επικράτηση πολύ ακραίων στοιχείων, καθιστώντας την περιοχή ωρολογιακή βόμβα. Για αυτό μία ρεαλιστική διπλωματική λύση, παρά τα προβλήματα που έχουν επισημανθεί, αποτελεί, εκτιμώ, το ασφαλέστερο σενάριο.
Το τρίτο ερώτημα έχει εξίσου δυναμικό και όχι στατικό χαρακτήρα, αφού προφανώς επίσης επηρεάζεται από τις εξελίξεις στο πεδίο της μάχης, ειδικά ο τρόπος που θα τελειώσει ο πόλεμος θα είναι καθοριστικός. Η συσπείρωση που έχει σημειωθεί σε σημαντικό βαθμό εντός του δυτικού συνασπισμού, σε συνδυασμό με τη συνειδητοποίηση πολλών κρατών εντός του ότι χρειάζεται να πάρουν το ζήτημα της αμυντικής πολιτικής και των στρατιωτικών δαπανών πιο σοβαρά, ασφαλώς συνιστά ένα θετικό μήνυμα ενότητας προς τα έξω, ενώ η επιτυχημένη γενικά αντίσταση της Ουκρανίας συνιστά και ένα δείγμα αποτελεσματικότητας.
Τα μηνύματα έξω από τη Δύση ωστόσο, δεν είναι εξίσου ελπιδοφόρα. Με βασικό, αλλά όχι μοναδικό, όχημα τον οργανισμό BRICS και «αιχμή του δόρατος» την Κίνα, πολλές χώρες έχουν αρχίσει να συνασπίζονται αμφισβητώντας την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ, ιδίως στον οικονομικό τομέα μειώνοντας της χρήση του δολαρίου στις μεταξύ τους συναλλαγές[3], ενώ τεράστια γεωπολιτική πρόκληση και κίνδυνο αποτελεί η στενότερη από ποτέ σύγκλιση Κίνας-Ρωσίας-Ιράν, ιδιαίτερα μετά την κινεζικής διαμεσολάβησης έναρξη εξομάλυνσης των σχέσεων Ιράν-Σαουδικής Αραβίας, το οποίο έχει ήδη διαμορφώσει ένα κλίμα ευνοϊκό για την ανάπτυξη φιλικότερων σχέσεων μεταξύ των αραβικών κρατών, όπως έχει φανεί και με τη Συρία[4], απειλώντας σοβαρότατα την αμερικανική πρωτοκαθεδρία στην Ευρασία και κατ’ επέκταση στον πλανήτη[5].
Σίγουρα, η δυνατότητα (αλλά και πρακτική ενίοτε) των ΗΠΑ να επιβάλλουν σημαντικές οικονομικές κυρώσεις ή να επιδιώκουν την απομόνωση κρατών όταν ακολουθούν πολιτικές ασύμβατες με κάποια διεθνή πρότυπα με στόχο την επιστροφή σε αυτά, μία «ενοχλητική» ευρωπαϊκή (δυτική) συνήθεια όπως γίνεται αντιληπτή από άλλες χώρες, για παράδειγμα στην Ασία[6], η οποία μάλιστα θεωρείται ότι εφαρμόζεται περισσότερο κατά βούληση και λιγότερο με βάση τους κανονισμούς, έχει ωθήσει αρκετά μη-δυτικά κράτη να θέλουν μία εναλλακτική και να μην έχουν συνέχεια ανάγκη την ισχυρή Δύση.
Ο συνασπισμός αυτός πάντως, ως σε μεγάλο βαθμό συνασπισμός-διαμαρτυρίας δεν έχει το βάθος που έχει η ευρωατλαντική συμμαχία, αφήνοντας περιθώρια για διπλωματικούς ελιγμούς που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ρωγμές.
Μία στατικότητα που αυξάνει την αστάθεια…
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω βλέπουμε πως όλοι οι εμπλεκόμενοι στον πόλεμο φαίνεται να έχουν μπλεχτεί σε μία εξαιρετικά άβολη και «εύφλεκτη» κατάσταση, από την οποία δύσκολα μπορούν να ξεφύγουν. Η Δύση δεν μπορεί να ρισκάρει μία άμεση επέμβαση, δεδομένου ότι δε μιλάμε για μέλος του ΝΑΤΟ, στέλνοντας στρατό, δίνοντας πιθανότατα σημαντικό προβάδισμα στις ουκρανικές συμβατικές δυνάμεις, διακινδυνεύοντας όμως ακόμα και το ξέσπασμα ενός ολέθριου πυρηνικού πολέμου.
Από την άλλη, όπως εξετάστηκε, θα αποτελούσε εξίσου, αν όχι περισσότερο, άστοχη επιλογή να μην υποστηρίξει την Ουκρανία, επιτρέποντας στη Ρωσία να αποκτήσει το προβάδισμα. Το αποτέλεσμα είναι να μην υπάρχει κάποιο σοβαρό ενδεχόμενο τερματισμού του πολέμου, όπως κατέδειξαν και οι αποτυχημένες απόπειρες και εκκλήσεις της Κίνας και αφρικανικών κρατών, τα οποία έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα από τον πόλεμο λόγω της ανόδου των τιμών στα σιτηρά, αλλά και του φόβου που υφίσταται ως προς τη σταθερή διάθεση των προϊόντων.
Έτσι λοιπόν, ο πόλεμος έχει καταλήξει να είναι απλά ένα μέρος της καθημερινότητάς μας, ενοχλητικό μεν, αναπόδραστο δε. Το έντονα πολωμένο κλίμα και η όχι ιδιαίτερα μεγάλη διαφορά ισχύος στο πεδίο της μάχης δε συμβάλλουν στην ολοκλήρωση αυτού του επιζήμιου και επικίνδυνου πολέμου και δυστυχώς δε φαίνεται να υπάρχουν σοβαρά περιθώρια για άμεσες, θετικές εξελίξεις.
[1] https://apnews.com/article/bakhmut-russia-ukraine-wagner-prigozhin-da2fc05b818b3dcc39decd40b17d2d8b
[2] https://www.protothema.gr/world/article/1203749/oukrania-diplomatikos-puretos-gia-na-apofeuhthei-o-polemos-me-ti-rosia-oi-ipa-apeiloun-o-oie-kathisuhazei/ και https://apnews.com/article/russia-ukraine-europe-russia-united-states-moscow-72856781c3b92640d03c5e954488ba90
[3] https://pnykapress.gr/brics-etoimes-pros-apogeiosi/
[4] https://pnykapress.gr/mia-asiatiki-taxi-sti-mesi-anatoli/
[5] Brzezinski Z. (1997) Η Μεγάλη Σκακιέρα. Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη Ι.Κ.Ε., σελ. 103.
[6] Huntigton S. (1998) Η Σύγκρουση των Πολιτισμών και ο Ανασχηματισμός της Παγκόσμιας Τάξης. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, σελ. 195.
