Μπορεί να έπεσα στις ουσίες, αλλά μόλις έκανα το πρώτο βήμα 

Γράφει η Νάγια Καστρενοπούλου

“Ένα ταξίδι χιλίων χιλιομέτρων ξεκινά με ένα βήμα” έρχεται να μας θυμίσει ο Λάο Τσέ, ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα της κινεζικής φιλοσοφίας. Μία επιβλητική και συνάμα ήρεμη παρουσία η οποία δίνει κουράγιο στο σύγχρονο άνθρωπο ώστε να συνεχίσει τη ζωή του με αποφασιστικότητα, θάρρος, υπομονή και επιμονή. 

Η ιστορία 

Πρόσφατα περιπλανιόμουν στα διάφορα μικρά και μυρωδάτα στενάκια των Αθηνών με μόνη παρέα τις σκέψεις μου. Βλέπεις πολλές φορές θέλεις να χαθείς στις σκέψεις σου, να ρουφήξεις όσο περισσότερο γίνεται από την πόλη, τις μυρωδιές, τους ήχους και τους ανθρώπους τής. Θέλεις να παρατηρήσεις, να ονειρευτείς και να κάνεις ένα σύντομο νοητικό ταξίδι. 

Έτσι και εγώ, παρόλη τη λατρεία των κοινωνικών συναναστροφών θέλησα να ανανεώσω τα χρώματα των σκέψεων μου και ξεχύθηκα στους Αθηναϊκούς δρόμους. Περιπλανιόμουν για ώρες στα διάφορα πλακόστρωτα δρομάκια, θαυμάζοντας την αρχιτεκτονική των νεοκλασικών κτηρίων υπό το δροσερό απογευματινό αεράκι του καλοκαιριού. Καθώς περπατούσα, την προσοχή μου τράβηξε ένα εγκαταλελειμμένο νεοκλασικό οίκημα, το οποίο το χρονολογώ από τις ένδοξες αισθητικές εποχές του 18^ου αιώνος. Κοντοστάθηκα και το θαύμαζα, νιώθοντας μέσα μου τη φλόγα και τα αισθητήρια όργανα μου να έχουν στήσει σιέστα. 

Χαζεύοντας τα περίτεχνα γύψινα των παραθύρων και στρέφοντας το βλέμμα μου στην αγέρωχα επιβλητική πόρτα η οποία έστεκε εκεί ανά τα χρόνια. Την προσοχή μου τράβηξε ένας νεαρός καθισμένος στη μισογκρεμισμένη σκάλα του κτιρίου, χαμένος και εκείνος στις σκέψεις του. Τον ρωτώ αν χρειάζεται βοήθεια και εκείνος φαίνεται να ξαφνιάζεται. Κοιτώντας με μου λέει «μπορεί να έπεσα, αλλά μόλις έκανα το πρώτο βήμα». Στην αρχή παραξενεύτηκα, μετά κατάλαβα και τελικά μου εξήγησε. 

Χρόνια ολόκληρα εθισμένος στα ναρκωτικά, από οικογένεια «καλή». Έχουμε μία τάση να θεωρούμε πως τα «κακά», δηλαδή τα ναρκωτικά, προκύπτουν μονάχα στις «κακές» οικογένειες.

Χρόνια πάλευε να απομακρυνθεί, να τελειώσει μια για πάντα όπως μου είπε με αυτά. Στις σκάλες του σπιτιού αυτού έκανε χρήση, πέρναγε σε άλλη διάσταση, έχανε αυτόν τον ίδιο. 

Εγώ που λες έχασα τον εαυτό μου… 

Ουσίες 

_{Επιστημονικά σύμφωνα με το DSM-IV}^[1] λέγοντας ουσία αναφερόμαστε είτε σε κάποια 

(ψυχοδραστική) ουσία της οποίας γίνεται κατάχρηση, είτε σε κάποιο φάρμακο είτε σε κάποια τοξίνη (Μάνου, Ν., 1997, σ.σ. 505). Σύμφωνα με το DSM-IV, οι Διαταραχές Σχετιζόμενες με Ουσίες διακρίνονται σε δύο ομάδες: στις 1. Διαταραχές Χρήσης Ουσιών (Εξάρτηση από ουσίες και Κατάχρηση Ουσιών) και στις 2. Διαταραχές Προκαλούμενες από Ουσίες (Τοξίκωση από Ουσίες, Στερητική Διαταραχή από Ουσίες, Παραλήρημα Προκαλούμενο από Ουσίες, Άνοια Επίμονη Προκαλούμενη από Ουσίες, Αμνησιακή Διαταραχή Επίμονη Προκαλούμενη από Ουσίες , Ψυχωτική Διαταραχή Προκαλούμενη από Ουσίες, Διαταραχή της Διάθεσης Προκαλούμενη από Ουσίες, Αγχώδης Διαταραχή Προκαλούμενη από Ουσίες, Σεξουαλική Δυσλειτουργία Προκαλούμενη από Ουσίες και Διαταραχή του Ύπνου Προκαλούμενη από Ουσίες) (Μάνου, Ν., 1997, σ.σ. 506). 

Εξάρτηση από ουσίες 

Σε πολλά μέρη του κόσμου η αλλαγή της διάθεσης με τη χρήση ουσιών είναι επιτρεπτή, ενώ σε _{άλλα μέρη του κόσμου ακόμα και η χρήση αλκοόλ}^[2]για λόγους διασκέδασης θεωρείται 

κατακριτέα. Για παράδειγμα για τους πιστούς του Ισλάμ η κατανάλωση αλκοόλ απαγορεύεται δια του ιεροδικαϊκού νόμου. Παρόλα αυτά, πολλές είναι οι φορές που διάφορες ουσίες χρησιμοποιούνται στην ιατρική για την ανακούφιση του πόνου, της ψυχικής έντασης ακόμα και της καταστολής της όρεξης. Πού, τελικά όμως, μπορεί κανείς να χαράξει τη διαχωριστική γραμμή και να ορίσει μία κατάσταση ως ψυχική διαταραχή εξαιτίας χρήσεως ουσιών; 

Ο Νίκος Μάνου στο βιβλίο του Βασικά στοιχεία ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ απαντά με λακωνικότητα στο πότε η χρήση μιας ουσίας γίνεται παθολογική, «όταν σαν συνέπεια της λήψης της παρατηρούνται συμπτώματα και δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά». Βασικό χαρακτηριστικό της Εξάρτησης από Ουσίες είναι ένα σύμπλεγμα γνωστικών, συμπεριφορικών και φυσιολογικών

συμπτωμάτων το οποίο κάνει εμφανή τη μη διακοπή της ουσίας και την εξακολούθηση χρήσεως της παρά την ύπαρξη σημαντικών προβλημάτων σχετιζόμενων με τη λήψη της. Εκείνος μου είπε κατά λέξη «Εγώ που λες έχασα τον εαυτό μου». 

Ο βαθμός ανοχής ποικίλει από ουσία σε ουσία. Για παράδειγμα η ανοχή στο αλκοόλ είναι μεγάλη, είναι μικρότερη όμως από της αμφεταμίνης. 

Κατάχρηση Ουσιών 

Όπως σημειώνεται από την επιστημονική κοινότητα βασικό χαρακτηριστικό της Κατάχρησης Ουσιών είναι ένας δυσπροσαρμοστικός τύπος χρήσης ουσιών ο οποίος εκδηλώνεται με υποτροπιάζουσες και σημαντικά αρνητικές συνέπειες προερχόμενες από τη συνεχή χρήση της ουσίας (Μάνου, Ν., 1997, σ.σ. 510). 

Έρευνες έχουν δείξει πως η νικοτίνη προκαλεί μόνον Εξάρτηση και όχι Κατάχρηση, ενώ η καφεΐνη δεν προκαλεί ούτε Εξάρτηση ούτε Κατάχρηση (συμπεριλαμβάνεται όμως στις Διαταραχές Σχετιζόμενες με Ουσίες μιας και προκαλεί Τοξίκωση, Αγχώδεις Διαταραχές και Διαταραχές του Ύπνου). 

Γενικά Στοιχεία 

Πιθανή Αιτιολογία 

Στις μέρες μας είναι δύσκολο μονάχα ένας παράγοντας να καθορίσει το λόγο για τον οποίο κάποιοι άνθρωποι εμφανίζουν διαταραχές χρήσης ουσιών ενώ κάποιοι άλλοι όχι. Είναι φανερό πλέον πως η εξάρτηση από διάφορες ουσίες, όπως είναι ο καπνός ή το αλκοόλ είναι οικογενής, δηλαδή κάποιοι χρήστες εμφανίζουν μία ευαλωτότητα στη χρήση των ουσιών αυτών. Πράγματι μελέτες έχουν δείξει πως τα παιδιά αλκοολικών έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση στο να στραφούν και εκείνα προς το αλκοόλ. Θα μπορούσαμε να πούμε πως μιλάμε για γενετική προδιάθεση, χωρίς όμως να είμαστε σίγουροι για το τι είναι αυτό ακριβώς το οποίο κληρονομείται. 

Παρόλο που δεν υπάρχει μία συγκεκριμένη προσωπικότητα η οποία να σχετίζεται με τη χρήση ουσιών, στοιχεία της Αντικοινωνικής και Μεταιχμιακής Διαταραχής της Προσωπικότητας

επισημαίνουν πως στοιχεία του χαρακτήρα, όπως είναι η επιθετικότητα παραδείγματος χάριν προμαντεύουν την πιθανή- μελλοντική κατάχρηση ουσιών. 

Πολλές φορές ο μακροχρόνιος σωματικός και ψυχικός πόνος οδηγούν το άτομο στην κατάχρηση εκείνων των ουσιών οι οποίες θεραπεύουν φαρμακευτικά καταστάσεις όπως είναι η κατάθλιψη, το άγχος, η ψύχωση. Οι φαρμακολογικές ιδιότητες αυτών των ουσιών, η ταχύτητα δράσης, η διάρκεια δράσης και ο τρόπος χορήγησης τους αποτελούν σαγήνη για τους χρήστες τους και οδηγούνται γρήγορα στην κατάχρηση και στην εξάρτηση. 

Να σημειωθεί πως τόσο η ανοχή όσο και το στερητικό σύνδρομο τέτοιων ουσιών οδηγούν το άτομο στην κατάχρηση και την εξάρτηση τους και το δημιουργούν τη φυσιολογική επιθυμία αυτής της ουσίας. 

Σύμφωνα με το Νίκο Μάνου σημαντικό ένας ακόμα παράγοντες ο οποίος ενισχύει τις εξαρτήσεις είναι οι κοινωνικές και οικογενειακές αξίες. Τα παιδιά είναι επιρρεπή βλέποντας το οικογενειακό ή φιλικό τους περιβάλλον να κάνει χρήση τέτοιων ουσιών και δε διστάζουν να δοκιμάσουν και εκείνα. Ίσως η παιδική παρορμητικότητα και η άγνοια κινδύνου να ενισχύει αυτόν τον «πειραματισμό» με τις ουσίες. Κατάχρηση ουσιών, όπως η κοκαΐνη, τα ψευδαισθησιογόνα ή η κάνναβη συχνά συνδέεται με τη συμμετοχή σε ορισμένες κοινωνικο-πολιτισμικές ομάδες. 

Ηλικία Έναρξης 

· 20-40 ετών: κατάχρηση και εξάρτηση από το αλκοόλ. 

· 15-25 ετών: κατάχρηση και εξάρτηση από οπιούχα και οπιοειδή, κοκαΐνη, κάνναβη, ψευδαισθησιογόνα, αμφεταμίνες καθώς και από καταπραϋντικά, υπνωτικά ή αγχολυτικά. 

· 36-40: κατάχρηση και εξάρτηση από καταπραϋντικά, υπνωτικά ή αγχολυτικά με αφορμή ιατρική θεραπεία τόσο της αϋπνίας όσο και του άγχους.

[1] _{Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.} 

[2]_{Γνωστές ουσίες: αλκοόλ, καφεΐνη, καταπραϋντικά, υπνωτικά ή αγχολυτικά, κοκαΐνη, ακόμα και η} έκθεση του ατόμου σε διάφορες τοξίνες όπως βαριά μέταλλα προκαλούν Διαταραχές Σχετιζόμενες με Ουσίες.

Διαβάστε περισσότερα: ουσίες