Γράφει η Κυριακή Στεργιάδου

Σε συζητήσεις, συνέδρια , διαδηλώσεις γίνεται συχνά λόγος για  την έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού, η οποία δείχνει να  μετεξελίσσεται και εξαπλώνεται με ταχύτατους ρυθμούς. 

Τι είναι όμως, ο κοινωνικός αποκλεισμός; 

Είναι δύσκολο να αποδοθεί ένας ακριβής ορισμός στην συγκεκριμένη  έννοια, διότι περικλείει διάφορες καταστάσεις με συνέπεια να  υποδηλώνει διαφορετικό περιεχόμενο για διαφορετικούς χρήστες.  Ωστόσο, πρόκειται για ένα πολυδιάστατο και σύνθετο φαινόμενο, μία  μη στατική διαδικασία και συχνά χρησιμοποιείται ως συνώνυμο στις  έννοιες: φτώχεια, ρατσισμός, ανεργία κ.α. Αξίζει βέβαια να  σημειωθεί ότι αν και είχε οικονομικό κυρίως πρόσημο τον  προηγούμενο αιώνα, και ταυτιζόταν με την φτώχεια, σήμερα  χαρακτηρίζεται από μια πληθώρα προβλημάτων. Άρα, δεν ταυτίζεται  με την φτώχεια, αλλά, αθροίζεται με αυτή.

Ο όρος του κοινωνικού αποκλεισμού είναι μια σχετικά πρόσφατη εννοιολογική δημιουργία που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα φαινόμενο αιώνων, την περιθωριοποίηση και την κοινωνική απομόνωση. Ως όρος εμφανίστηκε πρώτη φορά τη δεκαετία του ΄60 σε επιστημονικό  κείμενο του Pierre Masse και λίγο αργότερα το 1965 με τον Klanfer  αν και αποδίδεται στον Rene Lenoir. Γίνεται λόγος, λοιπόν, για ένα παλαιό φαινόμενο με σύγχρονη ορολογία. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η αποσαφήνιση του όρου συνάντησε αρκετές δυσχέρειες και πραγματοποιούνταν πολλές ημερίδες και διαλέξεις με αναφορά στην περιθωριοποίηση. 

Ακούγοντας τον όρο αυτό σκεπτόμαστε τον άστεγο στα στενά του Αθηναϊκού κέντρου, έναν μετανάστη που ζει σε συνθήκες  εξαθλίωσης, τους τοξικομανείς στην πλατεία Ομόνοιας, ανύπαντρες μητέρες που μοχθούν για μία αξιοπρεπή διαβίωση, παιδιά ομογενών που είναι θύματα εκφοβισμού λόγω εκφραστικής ανεπάρκειας, ανήλικες εγκυμονούσες, ομοφυλόφιλοι.

Τα παραδείγματα αυτά καταδεικνύουν ότι τα συγκεκριμένα άτομα ξεφεύγουν από τις κοινωνικές «νόρμες» και διαβιούν εκτός του κοινωνικού συστήματος, επίσης, προκαλούν έντονο φόβο και αγωνία, διότι προοιωνίζονται την ανέχεια και τη μη ένταξη των ατόμων/ομάδων αυτών στον κοινωνικό ιστό. Η περιθωριοποίηση μεμονωμένων ατόμων λόγω καταγωγής ή συγκεκριμένων συνόλων δεν εμφανίστηκε τον 21ο αιώνα, αλλά αντλεί τις ρίζες της ήδη από αρχαιοτάτων χρόνων. Γνωστή είναι η έκφραση των αρχαίων Ελλήνων «Πάς μη Έλλην βάρβαρος» που καταδεικνύει τον αποκλεισμό των αλλοεθνών ατόμων λόγω φυλετικών χαρακτηριστικών. 

Ποιες είναι οι αιτίες αυτού του δυσμενούς φαινομένου και γιατί αναπαράγεται συνεχώς; 

Είναι αρκετά περίπλοκο να καταγραφούν συγκεκριμένες αιτίες διότι πρόκειται για πολυδιάστατο φαινόμενο σε μία ρευστή πλέον κοινωνική πραγματικότητα. Εγκλείει στους κόλπους του πολλές  κοινωνικές ομάδες που συχνά δεν έχουν ίδια κοινωνικά  χαρακτηριστικά (λόγου χάρη ένας γηγενής, μέλος της λοατκι κοινότητας και μία οικογένεια προσφύγων).

Οι ομάδες αυτές ενδέχεται να μη συγκλίνουν στην αιτία της απομάκρυνσης τους άλλα το αποτέλεσμα είναι ένα: ο ρατσισμός-αποκλεισμός τους από συλλογικές δραστηριότητες ακόμη και αν αυτό διαδραματίζεται για διαφορετικούς λόγους. Συνεπώς, ο κοινωνικός αποκλεισμός λειτουργεί συχνά ως το αποτέλεσμα μίας σειράς αιτιακών παραγόντων που δύνανται να είναι η ατομο-κεντρική δομή της  κοινωνίας και η έλλειψη συλλογικού πνεύματος, η ρευστότητα των οικογενειακών και παραδοσιακών δομών, οι ταχύτατες βιομηχανικές και τεχνολογικές αλλαγές που καθιστούν τα άτομα ανειδίκευτα, η  ανορθόδοξη λειτουργία του κοινωνικού κράτους, η διάρρηξη των σχέσεων στο πλαίσιο του κοινωνικού ιστού κ.α. Κοινωνικός αποκλεισμός Κοινωνικός αποκλεισμός Κοινωνικός αποκλεισμός

Η αναζήτηση των αιτιών που οδηγούν στη διαιώνιση του φαινομένου χαρακτηρίζεται από τρεις σχολές σκέψης: την ηθικοκεντρική, αυτή που εστιάζει στους δημόσιους φορείς και τέλος την εστιάζουσα στα δικαιώματα των  ατόμων. Κοινωνικός αποκλεισμός Κοινωνικός αποκλεισμός Κοινωνικός αποκλεισμός

Είναι σημαντικό όμως να γνωρίζουμε ότι, ένας πολίτης απολαμβάνει την πολιτική ενσωμάτωση δια του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, την οικονομική ανεξαρτησία διαβιώντας αξιοπρεπώς μέσω της απασχόλησής του, την κοινωνική ενσωμάτωση απολαμβάνοντας τα στοιχειώδη κοινωνικά αγαθά και υπηρεσίες (εκπαίδευση, υγεία κ.α.) και την διαπροσωπική ενσωμάτωση τη δυνατότητα δηλαδή, να συνάπτει σχέσεις, φίλιες και να συμμετέχει σε διάφορες δραστηριότητες.

Συμβαίνει το ίδιο με τα άτομα που βρίσκονται κατά τις νόρμες της κοινωνίας σε μειονεκτική θέση; 

Η απάντηση είναι όχι, διότι καθίσταται εμφανής η αποστέρηση των κοινωνικών τους δικαιωμάτων μέσω της αποξένωσής τους. Το 1996 στην εφημερίδα Καθημερινή παρουσιάζεται ο χάρτης των κοινωνικά  αποκλεισμένων «Είναι αυτοί που η ζωή τους οδηγεί στο περιθώριο,  εκεί όπου τα κοινωνικά δικαιώματα καταργούνται και η κοινωνική  προκατάληψη τους στιγματίζει. Στερούνται ότι απολαμβάνει η  πλειονότητα των πολιτών». 

Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, αντιλαμβανόμαστε τη σύγχυση με  αναφορά στο θέμα του κοινωνικού αποκλεισμού και γεννάται έτσι, ένα  μείζονος σημασίας ερώτημα: Γιατί η διαδικασία αυτή άρχισε να  αποκρυπτογραφείται τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ενώ  πρόκειται για διαχρονικό φαινόμενο; 

Στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα λόγω των ταχέων κοινωνικών, τεχνολογικών, οικονομικών και πολιτικών αλλαγών παρατηρήθηκε μία όξυνση του φαινομένου με αποτέλεσμα να διενεργηθεί, με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιστημονική έρευνα που θα εξηγούσε τις ρίζες του φαινομένου και θα μπορούσε να δώσει λύσεις για την περιστολή αυτού. Το 1994 το Συμβούλιο της  Ευρώπης αποφάνθηκε: «Ως κοινωνικά αποκλεισμένες ορίζονται οι ομάδες που δεν απολαμβάνουν ανθρώπινα δικαιώματα».

Επιπλέον, με την χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου διενεργούνται προσπάθειες τα τελευταία δέκα έτη για την ενίσχυση και τόνωση του κράτους πρόνοιας με στόχο την όσο το δυνατόν  ταχύτερη και αποτελεσματικότερη εξυγίανση των κοινωνικών σχέσεων. Συνεπώς, δόθηκε προσοχή στο ζήτημα της κοινωνικής αποξένωσης και οι αρμόδιοι φορείς, υπηρεσίες, ομάδες προσπαθούν με τα ανάλογα μέτρα να περιορίσουν τη διασπορά του προβλήματος. 

Ο κοινωνικός αποκλεισμός διαβρώνει τις σχέσεις μεταξύ πολιτών, ομάδων και κράτους ενώ, συγχρόνως αντικατοπτρίζει τις αξίες, τα  ιδανικά και τα ήθη της κοινωνίας γι΄αυτό, χρέος τόσο των δημόσιων φορέων όσο και των ατόμων είναι η καταπολέμησή του και ο εξοβελισμός του από τα κοινωνικά πρότυπα με στόχο όλοι οι πολίτες να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα και να διάγουν με αξιοπρέπεια  εκτός του περιθωρίου και εντός του κοινωνικού γίγνεσθαι. 

Διαβάστε Περισσότερα: Κοινωνικός αποκλεισμός