Κληρονόμοι αντιμέτωποι με κληρονομικά χρέη και το ευεργέτημα της απογραφής.

Γράφει η Μύριαμ Αρναουτάκη Κληρονόμοι

Το κυριότερο χαρακτηριστικό της κληρονομικής διαδοχής είναι η φύση της ως καθολικής, πράγμα που σημαίνει ότι ο κληρονόμος διαδέχεται τον κληρονομούμενο τόσο στα δικαιώματα όσο και στις υποχρεώσεις, ευθυνόμενος γι’ αυτές και με την προσωπική του περιουσία (1901 εδ. α’ ΑΚ). Η σύγχυση αυτή της κληρονομιάς με την προσωπική περιουσία του κληρονόμου, ελλοχεύει πολλούς κινδύνους για τον κληρονόμο, ο οποίος είναι δυνατόν να βρεθεί από την μία στιγμή στην άλλη αντιμέτωπος με ξένα χρέη.

Με άλλα λόγια, η κληρονομιά μπορεί να γίνει ζημιογόνα και ο κληρονόμος να ρισκάρει τα δικά του συμφέροντα και να βλάψει την δική του ατομική περιουσία για να εκπληρώσει τις υπάρχουσες κληρονομικές υποχρεώσεις. Αυτή η κατάσταση έχει οδηγήσει πολλούς κληρονόμους να επιλέγουν ως «μονόδρομο» την αποποίηση της κληρονομιάς, με σκοπό να απαλλαγούν από τις επαχθείς κληρονομικές υποχρεώσεις ακόμη κι αν στην κληρονομική περιουσία υφίστανται και θετικά περιουσιακά στοιχεία.

Όπως είναι γνωστό στον κόσμο του κληρονομικού μας δικαίου, ο νομοθέτης προβλέπει έναν σημαντικό θεσμό, ο οποίος αν και ξεχασμένος, μπορεί να βγάλει πολλούς κληρονόμους από το δίλημμα ανάμεσα στην αποδοχή και την αποποίηση της κληρονομιάς. Ο θεσμός αυτός δεν είναι άλλος από το ευεργέτημα της απογραφής, μία «ενδιάμεση» κατάσταση μεταξύ της αποδοχής και της αποποίησης της κληρονομιάς. Για την σφαιρική κατανόηση του ως άνω θεσμού είναι απαραίτητη η διάκριση ανάμεσα στον «απλό» κληρονόμο και στον «εξ απογραφής» κληρονόμο.

Ο απλός κληρονόμος ευθύνεται και με την προσωπική του περιουσία για τις υποχρεώσεις της κληρονομιάς καθώς επέρχεται «ένωση» ανάμεσα στις δύο αυτές περιουσίες (πρωτεύων κανόνας του κληρονομικού δικαίου). Οι δανειστές της κληρονομιάς, δηλαδή, μπορούν να στραφούν και κατά της ατομικής του περιουσίας, για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις τους. Παράλληλα, επιβαρύνεται και με τα βάρη της κληρονομιάς, δηλαδή τα όποια έξοδα προκύψουν για τη δημοσίευση της διαθήκης, τις δαπάνες για την εκκαθάριση της κληρονομιάς κτλ.

Αντίθετα, ο εξ απογραφής κληρονόμος δεν ευθύνεται με την προσωπική του περιουσία για τις υποχρεώσεις της κληρονομιάς, δεν επέρχεται  «σύγχυση» ανάμεσα στις δύο αυτές περιουσίες, κι έτσι δεν μπορούν να στραφούν και κατά της ατομικής του περιουσίας οι κληρονομικοί δανειστές. Ακολουθώντας αυτή την «οδό», ο κληρονόμος έχει την δυνατότητα, αντί να αποποιηθεί την υπερχρεωμένη κληρονομιά, φοβούμενος το σύνολο των υποχρεώσεών της, να περιορίσει την ευθύνη του μέχρι το ενεργητικό της (1904 ΑΚ).

Αναφορικά με τη διαδικασία που προβλέπεται για την αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής, απαραίτητη προϋπόθεση για την αποδοχή της κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής είναι ο κληρονόμος να μην έχει αποδεχθεί ή αποποιηθεί την κληρονομιά και να μην έχει παρέλθει η τετράμηνη προθεσμία αποποίησης. Όσο ο κληρονόμος δικαιούται να αποποιηθεί την κληρονομιά μέσα σε αυτή την τετράμηνη αποκλειστική προθεσμία, μπορεί να καταθέσει δήλωση στη γραμματεία του δικαστηρίου της κληρονομιάς, με την οποία δηλώνει ότι αποδέχεται την κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής και έπειτα συντάσσεται σχετική έκθεση (1902 ΑΚ).

Από την κατάθεση της ως άνω δήλωσης, ξεκινάει νέα τετράμηνη προθεσμία, εντός της οποίας ο κληρονόμος καταθέτει αίτηση ενώπιον του αρμόδιου δικαστηρίου. Η αίτηση αυτή εξετάζεται από τον Ειρηνοδίκη και με απόφασή του διατάζεται η απογραφή της κληρονομιάς, ενώ συνάμα ορίζονται ένας συμβολαιογράφος και δύο πραγματογνώμονες για την καταγραφή των αντικειμένων της κληρονομικής περιουσίας (838 § 2,30).

Οι βασικότερες συνέπειες της αποδοχής με το ευεργέτημα της απογραφής ορίζονται στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα στα άρθρα 1904 και 1905. Όπως συνάγεται από τις παραπάνω διατάξεις, ο εξ απογραφής κληρονόμος ευθύνεται για τις υποχρεώσεις της κληρονομιάς μέχρι το ενεργητικό της, και δεν επέρχεται σύγχυση ανάμεσα στην ατομική του περιουσία και την κληρονομική περιουσία, αντιθέτως η κάθε μία αποτελεί μια χωριστή ομάδα.

Η κατάσταση αυτή λειτουργεί υπέρ του κληρονόμου διότι εξασφαλίζεται από τον κίνδυνο αποδοχής μίας αφερέγγυας κληρονομιάς. Παραδείγματος χάριν, Ο Α, ο οποίος χρωστάει 200.000 ευρώ στον Β από δάνειο, πεθαίνει και κληρονομείται από τον γιο του, Γ. Ο τελευταίος, μόλις πληροφορείται τα χρέη του πατέρα του, σπεύδει να προβεί σε δήλωση αποδοχής της κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής. Σε περίπτωση που ο Β επιθυμεί να επιδιώξει την ικανοποίηση της αξίωσής του, και ενάγει τον Γ για την πληρωμή του χρέους της κληρονομιάς και το ενεργητικό αυτής δεν επαρκεί, τότε ο Γ μπορεί να προβάλει ανατρεπτική ένσταση κατά του κληρονομικού δανειστή για την ευθύνη του μέχρι το ενεργητικό της κληρονομιάς.

Όπως είναι φανερό, οι δανειστές της κληρονομιάς δεν μπορούν να επιληφθούν και της προσωπικής περιουσίας του κληρονόμου, εάν η κληρονομιά δεν επαρκεί για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις τους. Αυτός, εξάλλου, είναι και ο νομοθετικός λόγος καθιέρωσης του θεσμού της αποδοχής με το ευεργέτημα της απογραφής.

Επιπλέον, κάθε εγγραφή υποθήκης ή προσημείωσης πάνω στη κληρονομική περιουσία, από οποιονδήποτε τίτλο και αν έγινε μετά τον θάνατο του κληρονομούμενου, δεν παρέχει κανένα προνόμιο απέναντι στους δανειστές της κληρονομιάς (1906 ΑΚ). Σκοπός της διάταξης αυτής είναι να παραμείνει η θέση των κληρονομικών δανειστών στην κατάσταση που ήταν κατά τον χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου.

Έτσι, ο εξ απογραφής κληρονόμος διοικεί την ομάδα της κληρονομιάς, ευθύνεται για κάθε αμέλεια και δεν μπορεί χωρίς άδεια του δικαστηρίου να προβεί στην εκποίηση ακινήτων της κληρονομιάς (1908 ΑΚ). Σε περίπτωση όμως, που η διοίκηση της κληρονομιάς καθίσταται ιδιαίτερα επαχθής για τον ίδιο και πιθανολογείται πως δεν θα αποκομίσει κανένα όφελος από το ενεργητικό της κληρονομιάς μετά την «κάλυψη» των υποχρεώσεων, μπορεί να παραχωρήσει την κληρονομική περιουσία στους δανειστές της κληρονομιάς και να απαλλαγεί από κάθε υποχρέωση προς αυτούς (817 ΚΠολΔ).

Εν κατακλείδι, επειδή «ουδείς άκων κληρονόμος», το κληρονομικό δίκαιο προέβλεψε τον παραπάνω θεσμό, προστατεύοντας τον κληρονόμο από τις υποχρεώσεις που συνεπάγεται η κληρονομική διαδοχή και περιφρουρώντας την προσωπική του περιουσία. Θα μπορούσε να πει κανείς, πως η αποδοχή της κληρονομίας με το ευεργέτημα της απογραφής αποτελεί την «χρυσή τομή», όταν στην κληρονομική περιουσία υφίστανται τόσο περιουσιακά στοιχεία όσο και χρέη και ο κληρονόμος αμφιταλαντεύεται ως προς την αποδοχή της.

Πηγές: « Εγχειρίδιο κληρονομικού δικαίου»- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης 2014, «Κληρονομικό δίκαιο με 45 πρακτικά θέματα»- Δημήτριος Α. Βαρελάς

Διαβάστε περισσότερα: Κληρονόμοι Τείχους Τείχους

Κληρονόμοι Κληρονόμοι Κληρονόμοι Κληρονόμοι Κληρονόμοι Κληρονόμοι Κληρονόμοι Κληρονόμοι Κληρονόμοι Κληρονόμοι Κληρονόμοι