Η Ρωσία εκτός Δύσης: Το παράδειγμα της Αιγύπτου και η πολιτική αξιών

Γράφει ο Αντώνης Παράσχος

Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, βασικός στόχος της Δύσης είναι μεταξύ άλλων η διεθνής απομόνωση της Ρωσίας, ώστε η άμεση αποχώρηση από τα ουκρανικά εδάφη να αποτελέσει μονόδρομο.

Ωστόσο, παρά την καταδίκη από πλείονα κράτη του πολέμου, ουσιαστική δράση έχει ληφθεί κατά βάση μόνο από χώρες του λεγόμενου δυτικού μπλοκ, με τη Ρωσία μάλιστα να έχει διατηρήσει τις σχέσεις της με άλλες χώρες, με την Κίνα και το Ιράν να αποτελούν δύο χαρακτηριστικές και εν πολλοίς αναμενόμενες περιπτώσεις, καθώς και με άλλες όπως η Ινδία ή η Αίγυπτος με την οποία θα ασχοληθούμε και θα αποτελέσει ένα ‘μικρό εργαστήριο’ για την αξιολόγηση και της αντίστοιχης πολιτικής της Δύσης και ιδιαίτερα των ΗΠΑ.

Χώρα του Αραβικού Κόσμου, η στάση της Αιγύπτου έναντι των ΗΠΑ μόνο αμετάβλητη δεν υπήρξε τις τελευταίες δεκαετίες, χωρίς πάντως να αποτελεί τα περισσότερα χρόνια ιδιαίτερα εχθρική χώρα, ενώ την πιο πρόσφατη περίοδο δεν αποτελεί «κλειστή χώρα» ούτε για τις ΗΠΑ, ούτε για τη Ρωσία ή την Κίνα. Η σταδιακή αποχώρηση των ΗΠΑ από την ευρύτερη περιοχή και η αμηχανία που έχει προκληθεί από την πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας από τον Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, έχει αφήσει αξιοσημείωτο χώρο για άλλες δυνάμεις, χωρίς φυσικά να χαθεί πλήρως το αμερικανικό ενδιαφέρον για μία κρίσιμη γεωπολιτικά και στρατηγικά χώρα.

Η Ρωσία είναι επίσης μία χώρα που είχε αναπτύξει ήδη από την εποχή της ΕΣΣΔ σημαντικές σχέσεις με την Αίγυπτο, που διατηρούνται (με κάποια σκαμπανεβάσματα συνδεδεμένα και με αντίστοιχες εξελίξεις στις σχέσεις με τις ΗΠΑ) μέχρι και τις μέρες μας. Υπολογίσιμη είναι η συνεργασία στο στρατιωτικό επίπεδο, ενώ επίσης η Αίγυπτος έχει εκφράσει ενδιαφέρον να εισέλθει στην ομάδα των BRICS, που ανήκουν Ρωσία και Κίνα, αλλά όχι δυτικές χώρες.

Φυσικά, ο τομέας που αισίως έχει αναδειχθεί όσο κανένας άλλος είναι τα σιτηρά, με την Αίγυπτο (όπως και άλλα κράτη στην περιοχή) να είναι ουσιαστικά εξαρτημένη από τη Ρωσία στο πεδίο αυτό, που είναι για προφανείς λόγους ζωτικό για τη χώρα. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι οι εξεγέρσεις κατά την Αραβική Άνοιξη ξεκίνησαν από μία επισιτιστική κρίση…

Αν σε αυτά προσθέσουμε και τα αντιδυτικά αισθήματα που υφίστανται στις περισσότερες αραβικές και αφρικανικές χώρες (απόρροια της αποικιοκρατίας, αλλά και του αμερικανικού παρεμβατισμού), θα έχουμε ήδη συγκεντρώσει μερικούς θεμελιώδεις παράγοντες που εξηγούν τη στάση της Αιγύπτου, που, όπως και οι περισσότερες χώρες, έχει αποφύγει να λάβει ενεργά θέση αναφορικά με τον πόλεμο. Δεν έχει ταχθεί δηλαδή υπέρ της απομόνωσης της Ρωσίας.

Στην πραγματικότητα μάλιστα, οδεύουμε και προς αύξηση της σημασίας του ρωσικού παράγοντα, όπως υποδεικνύει και η κατασκευή του πρώτου πυρηνικού σταθμού της χώρας από τη ρωσική εταιρία Rosatom. Το 2016 η Αίγυπτος είχε δηλώσει ότι το μεγαλύτερο μέρος του κόστους του έργου θα καλυφθεί από ρωσικό δάνειο 25 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Εν ολίγοις, ενώ στην Ευρώπη επιδιώκουμε την απεξάρτηση από τη Ρωσία στον ενεργειακό τομέα, η Αίγυπτος πέρα από τον τομέα των σιτηρών επιτρέπει και τη διείσδυση της Ρωσίας στον ενεργειακό τομέα, δείχνοντας να μη φοβάται το πάθημα της Ευρώπης, προφανώς γιατί δεν αναμένεται άμεση σύγκρουση με τη Ρωσία, ενώ τα προβλήματά της με τη Δύση μοιάζουν να μην την αφορούν. Χαρακτηριστική είναι και η συμμετοχή του Σίσι στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης.

Προκύπτει, λοιπόν, το ερώτημα αν θα έπρεπε να δράσει με κάποιον τρόπο η Δύση, αντιμέτωπη με αυτού του είδους τη συμπεριφορά. Αυτό εκτιμώ είναι πολύ δύσκολο, λόγω του γεγονότος ότι χώρες σαν την Αίγυπτο, μη διατεθειμένες δηλαδή να διαρρήξουν τις σχέσεις τους με τη Ρωσία για χάρη της Δύσης και της Ουκρανίας, υπάρχουν πάρα πολλές και μία «αφοριστική» συμπεριφορά θα οδηγούσε εν τέλει στην αυτοαπομόνωση της ίδιας της Δύσης…

Χάρτης με τις θέσεις που έχουν λάβει τα κράτη αναφορικά με τον Ρωσο-ουκρανικό πόλεμο. Χαρακτηριστικά, τα 2/3 του πλανήτη ζουν σε ουδέτερες ή φιλορωσικές χώρες.

Αλλαγή στάσης θα μπορούσε να προκύψει από άλλους παράγοντες, για παράδειγμα ζητήματα ανάμεσα στις ίδιες χώρες με τη Ρωσία ή αν κατάφερναν κάπως οι Δυτικές χώρες να τις δελεάσουν (δε φαίνεται γενικά να συμβαίνει κάτι τέτοιο) ή ακόμα και η ίδια η έκβαση του πολέμου θα μπορούσε να έχει κάποια επίδραση.

Χαρακτηριστικά, η Κίνα, από τους πιο στενούς συμμάχους του Κρεμλίνου, φαίνεται να έχει προβληματιστεί από την εξέλιξη και τη διάρκεια του πολέμου, χωρίς να διαφαίνεται βέβαια αλλαγή στρατοπέδου στον ορίζοντα, μπορεί όμως σίγουρα να επηρεάσει και τις μεταξύ τους σχέσεις και φυσικά τη στάση και άλλων χωρών. Συνεπώς, μόνο έμμεσα έχει ασκήσει σε κάποιον βαθμό επιρροή η Δύση σε αυτόν τον τομέα, με τη στρατιωτική υποστήριξη της Ουκρανίας, αλλάζοντας ουσιωδώς τις ισορροπίες του πολέμου.

Έχει συνεπώς, νομίζω, ενδιαφέρον να εξεταστούν και τα όρια και οι δυσκολίες σε σχέση με την εξωτερική πολιτική βασισμένη σε αξίες που επιδιώκει η Δύση και προβάλλει έντονα. Είναι γενικά αναγνωρισμένο (και από άτομα αδιαμφισβήτητου κύρους, όπως ο Henry Kissinger) ότι η διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ των ρεαλιστικών συμφερόντων μίας χώρας και η προσπάθεια προαγωγής ιδεωδών, όπως η δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα, αποτελεί ένα εξόχως δύσκολο έργο και πολλές φορές αμφότερα είναι καταδικασμένα να μείνουν ατελή.

Το βασικό πρόβλημα έχει να κάνει με το αν θα πρέπει μία συμμαχική χώρα, γεωστρατηγικής και όχι μόνο σημασίας, θα πρέπει να θεωρηθεί εχθρική λόγω της ατελούς εφαρμογής της δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κάτι που θα μπορούσε να την καταστήσει ως εκ τούτου σύμμαχο του αντιπάλου.

Η Αίγυπτος δέχεται σταθερά εδώ και πολλά χρόνια μεγάλη οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ (κάτι που φυσικά παρέχει στις δεύτερες σημαντικό ρόλο στη διώρυγα του Σουέζ), φέτος ωστόσο 130 εκατομμύρια δολάρια παρακρατήθηκαν λόγω ζητημάτων αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, κάτι που ενδεχομένως συνεπικούρησε για την απροθυμία της Αιγύπτου να απομακρυνθεί από τη Ρωσία. Απεναντίας χώρες όπως η Κίνα και η Ρωσία δεν ασχολούνται με τέτοια ζητήματα θεωρώντας τα εσωτερικές υποθέσεις, λαμβάνοντας υπόψη κατά βάση αυτό που οι ίδιες θεωρούν ρεαλιστικό τους συμφέρον.

Επιπρόσθετα, η σύγκρουση μεταξύ αξιών και συμφερόντων οδηγεί και σε αντιφάσεις στην εξωτερική πολιτική, που εν τέλει βλάπτουν το κύρος και των κρατών και των αξιών που πρεσβεύουν. Για παράδειγμα η επιλογή της ΕΕ να συσφίξει τους δεσμούς με το Αζερμπαϊτζάν λόγω των φυσικών πόρων και της συνεπακόλουθης σημασίας του στον τομέα της ενέργειας, δεν είναι φυσικά παράλογη, κάθε άλλο.

Αν όμως η επιθυμία της ΕΕ για απεξάρτηση από τη Ρωσία βασίζεται κυρίως στο ρόλο της στον πόλεμο με την Ουκρανία και στον μη-δημοκρατικό χαρακτήρα της, ούτε το Αζερμπαϊτζάν φημίζεται για τις επιδόσεις του στους δύο τομείς (αν και σε καλύτερη θέση μάλλον από τη Ρωσία)… Εντούτοις, το να μην εισάγει η ΕΕ από πουθενά φυσικό αέριο και πετρέλαιο λόγω τέτοιο ζητημάτων, θα ισοδυναμούσε αυτή την περίοδο με σκέτη αυτοκτονία!

Αντίστοιχο παράδειγμα και οι ΗΠΑ με τη Σαουδική Αραβία, με τον πρόεδρο Μπάιντεν να επισκέπτεται πρόσφατα τη χώρα που στην προεκλογική του εκστρατεία και στην αρχή της θητείας του θεωρούσε ότι έπρεπε να απομονωθεί ως παρίας, κίνηση που βασιζόταν σε ρεαλιστικές ανάγκες και όχι σε συμμόρφωση της χώρας στα πρότυπα που θα επιθυμούσε η αμερικανική κυβέρνηση.

Η απόφαση του ΟΠΕΚ, όπου η Σαουδική Αραβία είναι μία εκ των ηγετικών δυνάμεων και η Ρωσία είναι άτυπο μέλος, στις αρχές Σεπτεμβρίου για μείωση της παράγωγης και μάλιστα ακριβώς κατά την ποσότητα που είχε νωρίτερα συμφωνηθεί να αυξηθεί για αυτόν τον μήνα (100.000 βαρέλια) ελέω αμερικανικών πιέσεων έχει έντονα συμβολικό χαρακτήρα, καταδεικνύοντας και τη διάθεση των μη-δυτικών χώρων να μην υπακούουν σε κάθε έκκληση της Δύσης.

Αυτή η σύγκρουση αξιών και συμφερόντων οδηγεί συχνά τη Δύση σε αντιφατικές επιλογές, που δε μένουν απαρατήρητες από τα άλλα κράτη, πολλά εκ των οποίων θεωρούν αυτές τις αξίες απλά «εργαλεία» με τα οποία η Δύση παρεμβαίνει στις υποθέσεις άλλων χώρων επιδιώκοντας να διατηρήσει τη παντοδυναμία της. Το αν αυτό όντως ισχύει είναι μία μεγάλη συζήτηση, αυτό όμως που έχει σημασία εδώ είναι η ύπαρξη αυτής αντίληψης που είναι σε μεγάλο βαθμό διάχυτη και στο εσωτερικό πολλών μη-δυτικών κοινωνιών.

Έτσι, λοιπόν, πολλές χώρες, όπως και η Αίγυπτος, δε θέλουν να βασίζονται αποκλειστικά σε δυτικές χώρες, ιδιαίτερα στο βαθμό που αυτές ενδιαφέρονται και για εσωτερικές μεταβολές ή μία αλλαγή κυβέρνησης (ιδιαιτέρως συχνό και φυσιολογικό για εμάς) μπορεί να φέρει εύκολα στην επιφάνεια τέτοια ζητήματα. Αυτό ιδιαίτερα σε έναν κόσμο που η Δύση δεν είναι πλέον αδιαμφισβήτητα κυρίαρχη και μπορούν και άλλες χώρες να προσφέρουν πολλά χρήματα και άλλου είδους υποστήριξη χωρίς μάλιστα «ενοχλητικές» απαιτήσεις όπως ανθρώπινα δικαιώματα και κράτος δικαίου. Η απομόνωση άλλων χωρών απλά και μόνο γιατί η Δύση το επιθυμεί είναι πια, ανεξάρτητα από την ορθότητα που μπορεί αυτό να έχει, ιδιαιτέρως δύσκολη.

Διαβάστε περισσότερα: Ρωσία Μοναρχία