Γράφει ο Επαμεινώνδας Ρεμουντάκης
Η έννοια της Λογικής Πλάνης
Γενικά, Λογική Πλάνη (Logical Fallacy) καλείτε ένας συλλογισμός όπου υπάρχει ένα σφάλμα στην σύνδεση μεταξύ προκείμενου γεγονότος και συμπεράσματος. Όμως ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στο προκείμενο γεγονός. Διότι το γεγονός αυτό, μπορεί να είναι αληθές, χωρίς να εγγυάται ότι πρόκειται για Λογική Πλάνη. Είναι γνωστό πως στην αρχαιότητα, η Λογική Πλάνη ονομαζόταν ως ‘Σόφισμα’ ή ‘Σοφίσματα’, όπου ακόμα και τότε η πολιτική ήταν συνυφασμένη με το κύρος και την δύναμη, όπου κάθε εμπλεκόμενος που είχε σχέση πάθους με την εξουσία, θα του ήταν χρήσιμο εργαλείο για να την αποκτήσει.
Οι Λογικές Πλάνες μπορούν να κατηγοριοποιούνται σε δύο γενικές κατηγορίες. Αυτής της Τυπικής, και της Άτυπης ή Μη Τυπικής Λογικής Πλάνης.
Τυπική Λογική Πλάνη
Η Τυπική Λογική Πλάνη μπορεί να γραφεί σε μία τυποποιημένη γλώσσα και να ελεγχθεί πιο εύκολα, ακόμα και μέσω κάποιο αλγορίθμου, σε αντίθεση με την Μη Τυπική Λογική Πλάνη. Για να γίνει εύκολα κατανοητό, παρατίθεται το παρακάτω παράδειγμα, γνωστό και ως ο Αποδεικτικός Κανόνας της Προτασιακής Λογικής ή αλλιώς Modus Tollens.
Έστω πρόταση 1: Αν ο Γιάννης βαθμολογηθεί με βαθμό μεγαλύτερου ή ίσου [≥] του 5, τότε θα περάσει το μάθημα.
Πρόταση 2: Τελικά ο Γιάννης δεν πέρασε το μάθημα.
Συμπέρασμα: Άρα ο Γιάννης δεν βαθμολογήθηκε με βαθμό μεγαλύτερου ή ίσου [≥] του 5.
Εδώ μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι το προκείμενο γεγονός, είναι αληθές. Δηλαδή ο βαθμός πρέπει να είναι μεγαλύτερος ή ίσος [≥] του 5 για να περάσει κάποιος το μάθημα. Όμως το προκείμενο γεγονός, δεν μπορεί να μας εγγυηθεί πως ο Γιάννης δεν είναι καλός φοιτητής ή ότι δεν πήγε στην εξέταση γιατί ήταν άρρωστος εκείνη τη μέρα.
Τροφή για σκέψη
Έστω λοιπόν ότι θέλετε να φτιάξετε ένα σπίτι και έχετε να διαλέξετε ανάμεσα σε δύο πολιτικούς μηχανικούς. Ο πρώτος είναι γνωστός για το κύρος του, τον λόγο του και την φυσιογνωμία του σε όλη την ευρύτερη περιοχή, αλλά δεν είναι και τόσο γνωστός όσον αναφορά το αντικείμενο του πολιτικού μηχανικού (ή έως και καθόλου). Ενώ ο δεύτερος είναι γνωστός για την πρωτοπορία και για τις ιδέες του στο αντικείμενο του πολιτικού μηχανικού, αλλά έχει λίγο κακόγουστη εμφάνιση και δεν είναι και τόσο γνωστός γενικά.
Ποιόν θα διαλέγατε;
Σίγουρα ο δεύτερος μηχανικός θα ήταν αυτός που θα εμπιστευόταν ο κάθε πολίτης, καθώς θα εξυπηρετήσει πολύ καλύτερα τον σκοπό του. Στην πολιτική όμως, πιθανότητα κάτι τέτοιο δεν ισχύει.
Χρησιμοποιούν οι πολιτικοί την Λογική Πλάνη;
Αρχικά να πούμε πως οι πολιτικοί γνωρίζουν πως το συναίσθημα είναι μια κινητήρια δύναμη που μας προτρέπει για δράση. Ανάλογα με την ένταση του συναισθήματος, θα καθοριστεί και η ένταση της δράσης μας.
Έτσι λοιπόν μέσω της Λογικής Πλάνης που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί, μπορούν να μας επιφέρουν τέτοια συναισθήματα, με αποτέλεσμα οι δράσεις μας να ικανοποιήσουν τον σκοπό τους. Επίσης παρατηρείτε πως έχουμε την τάση να αποφασίζουμε με κριτήρια που μας απροσανατολίζουν από την ουσία. Όπως για παράδειγμα την κοινωνική ομάδα που ανήκουμε, τον κλάδο ενασχόλησης μας ή ακόμα τα εμφανισιακά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου πολιτικού.
Παρακάτω παρουσιάζονται τα πιο γνωστά ήδη Λογικής Πλάνης, και μερικά από αυτά μπορούν εύκολα να εντοπιστούν.
Επίκληση στο συναίσθημα
Όπως είπαμε το συναίσθημα αποτελεί προτροπή για δράση και ίσως μπορεί κάποιος από εσάς να θυμηθεί κάποιο γνωστό σας πρόσωπο, να είναι έντονα συναισθηματικά φορτισμένο, μετά από κάποια ομιλία πολιτικού, που περιλαμβάνουν κάποιες συγκεκριμένες φράσεις. Για παράδειγμα όπως η φράση «Το παρόν και το μέλλον μας απειλείται», «Απομονώνεται η χώρα και συνθλίβονται οι πολίτες της» ή κ.α.
Πλάνη της οπλισμένης ερώτησης
Με αυτή την πλάνη, ο επιτιθέμενος πολιτικός, κάνει μία ερώτηση στον πολιτικό του αντίπαλο, με μία ερώτηση όπου λαμβάνει ως δεδομένο ένα γεγονός, όπου δεν είναι αληθές ή είναι υπό συζήτηση, με αποτέλεσμα να τον κάνει να φανεί ως εσφαλμένος ή ακόμα να τον στοχοποιήσει στον λαό.
Κοινωνική συμμόρφωση
Ακαδημαϊκά να πούμε ότι η Κοινωνική Συμμόρφωση αποτελεί κλάδο της Κοινωνικής Ψυχολογίας όπου σύμφωνα με αυτήν, τείνουμε να διαμορφώσουμε της απόψεις μας ανάλογα με το κοινωνικό σύνολο όπου ανήκουμε.
Για παράδειγμα όσοι έχουμε βρεθεί σε πολιτικές ομιλίες θα έχουμε παρατηρήσει ότι στην πρώτη σειρά υπάρχει μια ομάδα ανθρώπων, τους λεγόμενους “Χειροκροτητές”, όπου μας προτρέπουν να χειροκροτήσουμε και εμείς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, στο τέλος της πολιτικής ομιλίας, να μας μείνει ένα θετικό συναίσθημα και ίσως να καταλήξουμε να ακολουθήσουμε το συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα. Αυτή η Λογική Πλάνη χρησιμοποιείτε και εκτός της πολιτική σκηνής, και μάλιστα συναντάται πολύ συχνά σε κωμικές σειρές, όπου κάθε φορά που λέγεται μια αστεία ατάκα, ακούγεται ένα ηχογραφημένο γέλιο όπου θα μας κάνει να γελάσουμε ακόμα και αν η ατάκα δεν είναι πραγματικά αστεία. Μια τέτοια σειρά για παράδειγμα θα μπορούσε να ήταν τα Φιλαράκια (Friends).
Πλάνη της επιπόλαιης κατηγοριοποίησης
Εδώ ο πολιτικός ή η πολιτική κυβέρνηση που αποδοκιμάζεται, τείνει να κατηγοριοποιήσει τους αντιδραστικούς πολίτες σε ομάδες, όπως ακραία στοιχεία ή υποστηρικτές της αντίθετης παράταξης, ώστε να τους κάνει να νιώσουν άβολα. Δηλαδή κάποιος πολίτης θα ταυτιστεί περισσότερο με το άκουσμα του απλού δημοκρατικού λαού παρά με το άκουσμα του αγανακτισμένου όπως είχε γίνει στην Ελλάδα το 2011.
Κοινωνικός αυτοματισμός
Με αυτήν την Λογική Πλάνη, οι πολιτικοί καταφέρνουν να κρύψουν το πραγματικό πρόβλημα, μεταφέροντας ένα πλασματικό πρόβλημα μεταξύ των εργασιακών ομάδων, κάνοντας έτσι τους πολίτες να στραφούν ενάντια ανά μεταξύ τους. Επίσης πολλοί από τους πολίτες όπου θα στραφούν ενάντια ανά μεταξύ τους, μπορεί ακόμα να ανήκουν και στην ίδια παράταξη.
Πλάνη της αγκύρωσης
Εδώ, μέσω της προκατάληψης της αγκύρωσης, οι πολιτικοί προσπαθούν να περάσουν δύσκολα μέτρα στο λαό, νομίζοντας πως ίσως βγουν και κερδισμένοι.
Παράδειγμα έστω πως η κυβέρνηση ανακοινώνει μείωση κατώτατου μισθού κατά 50€.
Εδώ οι πολίτες θα αντιδράσουν αλλά αν όμως η κυβέρνηση ανακοινώσει πρώτα πως η μείωση του κατώτατου μισθού πρόκειται να είναι 100€, αλλά τελικά θα είναι μόνο 50€, οι πολίτες θα νιώσουν καλύτερα και ίσως χαρούν κιόλας.
Πλάνη του ψευδούς διλήμματος
Με αυτήν την πλάνη, προσπαθούν οι πολιτικοί να παρουσιάσουν μία λύση ως μοναδική, με μόνη εναλλακτική κάτι πολύ χειρότερο. Ενώ στην πραγματικότητα οι λύσεις μπορεί να είναι αρκετά περισσότερες αλλά μόνο μία εξυπηρετεί καλύτερα τον σκοπό τους.
Ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα στην Ελλάδα ήταν το… Μνημόνια ή Πτώχευση.
Συμπεράσματα
Η Λογική Πλάνη είναι μια μέθοδος που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί, όπου μέσω αυτής μπορούν να κάνουν τον εαυτό τους πιο ελκυστικό στους πολίτες, και να αποκτήσουν κύρος και δύναμη.
Όταν λοιπόν ένας πολίτης είναι σε θέση να εντοπίσει μία Λογική Πλάνη στον λόγο των πολιτικών, θα μπορεί να τον κρίνει καλύτερα και να καταλάβει τον πραγματικό σκοπό του. Επομένως είναι πολύ σημαντικό για μία κοινωνία να έχει πραγματικά ώριμους πολίτες, και όπως είχε πει ο κ. Pickering (Αμερικάνος Πολιτικός):
«Μια υγιής Δημοκρατία προϋποθέτει μια αξιοπρεπή κοινωνία»Timothy Pickering
