Η Ελληνική διπλωματία στο σταυροδρόμι του Κοσόβου

Γράφει ο Αντώνης Παράσχος Κόσοβο

Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν είχε ξεκινήσει κάποια ένοπλη σύγκρουση στο Κόσοβο, ωστόσο ανεξάρτητα από αυτό, η διένεξη επ’ αυτού του ζητήματος αποτελεί μία κρίσιμη πρόκληση για την Ελλάδα. Η χώρα μας από την έναρξη της κρίσης στη δεκαετία του 1990, όπως και σε άλλα ζητήματα που προέκυψαν μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, έχει τηρήσει φιλοσερβική (σχετικά τουλάχιστον) στάση και δεν έχει αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσόβου, στάση η οποία δεν έχει στερηθεί κριτικών. Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να εξεταστούν οι τρεις κύριοι «δρόμοι» που δύναται να ακολουθήσει η χώρα, δεδομένης της αυξανόμενης έντασης στην περιοχή τελευταία.

Δύο επισημάνσεις πρέπει να γίνουν προκαταρκτικά: Ασφαλώς και δεν υπάρχουν αυστηρά οι τρεις επιλογές που θα παρουσιαστούν, αλλά υφίσταται δυνατότητα και περαιτέρω ελιγμών, επιδιώκοντας ακόμα και συνδυασμό τους, αλλά προφανώς μία τέτοιου είδους περιγραφή δε θα χωρούσε σε ένα άρθρο, ειδικά αν συνυπολογιστεί και η ρευστότητα της κατάστασης, με νέες εξελίξεις να προκύπτουν διαρκώς. Δεύτερον, η έννοια υποστήριξη σε περίπτωση πολέμου σημαίνει κατά βάση διπλωματική υποστήριξη και δευτερευόντως ανθρωπιστική βοήθεια και πολύ περιορισμένη ίσως στρατιωτική. Εκτιμώ πως μία δυναμικότερη εμπλοκή θα μπορούσε να λάβει χώρα μόνο στο πλαίσιο δράσης του ΝΑΤΟ ή του ΟΗΕ. Κόσοβο

Μπορούμε τώρα να περάσουμε στην πρώτη (όχι κατά προτεραιότητα) επιλογή, που αποτελεί η υποστήριξη της Σερβίας. Εν πολλοίς θα αποτελούσε συνέχεια της ήδη υπάρχουσας πολιτικής, με πολυποίκιλα αποτελέσματα. Προφανώς θα συνέβαλε στην περαιτέρω ενίσχυση των ελληνοσερβικών σχέσεων, εξασφαλίζοντας πιθανότατα έναν αρκετά σταθερό σύμμαχο στην άμεση γειτονιά μας, αν και είναι συζητήσιμο το αν θα μπορούσε να συμβάλλει στη δυτική προοπτική χώρας, η οποία είναι ήδη πολύ κοντά με τη Ρωσία, ενώ οι περισσότερες χώρες του ΝΑΤΟ πρόσκεινται σε αυτό το ζήτημα φιλικότερα στην Κόσοβο, συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας.

Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, μία ευτυχής κατάληξη για τη Σερβία θα μπορούσε να αποδυναμώσει την τουρκική επιρροή στα Βαλκάνια, σε μία εποχή που ο Ερντογάν επιδιώκει τη ενίσχυσή της. Ταυτόχρονα, οι βλέψεις Τουρκίας και Ρωσίας, των οποίων οι σχέσεις έχουν βελτιωθεί σημαντικά, διαφέρουν σε κάποιον βαθμό, με την πρώτη να επιδιώκει την απόκτηση διαμεσολαβητικού ρόλου, καθώς έχει βελτιώσει τις σχέσεις με τη Σερβία, ενώ παράλληλα εδώ και χρόνια έχει επενδύσει πολιτικά, πολιτισμικά, ακόμα και στρατιωτικά σε Κόσοβο και Αλβανία. Κόσοβο

Αυτό αφήνει κάποια περιθώρια στην Ελλάδα να προκαλέσει ρωγμές στο οικοδόμημα της τουρκορωσικής φιλίας, ειδικά αν επιδιωχθεί συνδυασμός και με σύγκρουση συμφερόντων σε άλλα μέτωπα, όπως η Λιβύη, ενώ θα διευκολυνόταν ως ένα βαθμό και η εξομάλυνση των ελληνορωσικών σχέσεων, που δε βρίσκονται σε ιδιαίτερα καλή κατάσταση. Κόσοβο

Βέβαια, ακριβώς αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στην αναθέρμανση των σχέσεων της Τουρκίας με το ΝΑΤΟ και μάλιστα σε βάρος της χώρας μας, η οποία ενδεχομένως να αποξενωνόταν σε κάποιο βαθμό από τους Δυτικούς συμμάχους της. Το ίδιο ισχύει και για τις βαλκανικές χώρες που διάκεινται εχθρικά προς τη Σερβία, οι οποίες θα μπορούσαν πιο πρόθυμα να στραφούν προς την Τουρκία, δίνοντας στην τελευταία σοβαρά ερείσματα, αν και όχι απαραίτητα την πρωτοκαθεδρία στην περιοχή. Η αμφιταλάντευση ανάμεσα σε αντίπαλα στρατόπεδα είναι ένα δυνητικά κερδοφόρο, αλλά εξαιρετικά δύσκολο και επικίνδυνο παιχνίδι. Κόσοβο

Το δεύτερο μονοπάτι είναι η ουσιώδης αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής και η υποστήριξη του Κοσόβου, που προφανώς θα περιελάμβανε και την επίσημη αναγνώριση του κράτους (υφίστανται επαφές των δύο χώρων σε ικανοποιητικό επίπεδο, με την Ελλάδα μάλιστα να έχει υποστηρίξει την ένταξη του Κοσόβου σε διάφορους διεθνείς οργανισμούς). Σημαντικός παράγοντας για τη μη-αναγνώριση αποτελεί ο φόβος για το προηγούμενο που μπορεί να δημιουργηθεί από την αναγνώριση ενός κράτους που ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του, η οποία μάλιστα δημιουργήθηκε κατόπιν στρατιωτικής παρεμβάσεως, και τις επιπτώσεις που δύναται να έχει επί του κυπριακού.

Αυτή η μεταβολή θα αποτελούσε καίριο πλήγμα στις σχέσεις με τη Σερβία και κατ’ επέκταση στην περαιτέρω επιδείνωση των ήδη κακών σχέσεων με τη Ρωσία αφού οι δύο χώρες θα βρεθούν σε αντίπαλα στρατόπεδα σε άλλο ένα κρίσιμο πεδίο της διεθνούς σκακιέρας. Η συγκεκριμένη εξέλιξη μπορεί να μειώνει τη δυνατότητα ευελιξίας και ελιγμών στην εξωτερική πολιτική, συμβάλλει όμως στην ακόμα ισχυρότερη εδραίωση της Ελλάδας ως πόλου σταθερότητας για τη Δύση και κρίσιμο σύμμαχο σε μία ιδιαίτερα ρευστή και επικίνδυνη εποχή, που χρήζει της κατάλληλης υποστήριξης σε όλους τους τομείς. Δεν είναι απαραίτητα κάποιο χαρακτηριστικό καλύτερο του άλλου, το σημαντικό είναι ποιό από τα δύο θα μπορούσε να αξιοποιήσει η χώρα μας καλύτερα. Κόσοβο

Παράλληλα, ενδεχόμενη νικηφόρα έκβαση της σύγκρουσης για το Κόσοβο με την υποστήριξη της Ελλάδας θα μπορούσε να συνεισφέρει στην εδραίωση του ρόλου της Ελλάδας στα Δυτικά Βαλκάνια και θα της επέτρεπε να διευρύνει τις σχέσεις με τις χώρες της περιοχής, αφού αυτές κατά βάση κλίνουν προς το Κόσοβο ή τουλάχιστον όχι προς τη Σερβία. Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσε να διεκδικήσει και καταλυτικό ρόλο αναφορικά με την ένταξη αυτών των χωρών, όπως της Αλβανίας και γιατί και όχι και του ίδιου του Κοσόβου, στην ΕΕ, γεγονός που θα συνέβαλε αποφασιστικά στο φιλοδυτικό προσανατολισμό των χωρών σε συνδυασμό με απομάκρυνση από την Τουρκία υπέρ της Ελλάδας. Κόσοβο

Πάντως, δεν πρέπει να υπερβάλλουμε σχετικά με ρόλο της χώρας μας σε αυτή τη διαδικασία, αφού στην πράξη υπάρχουν πιο ισχυρές χώρες με μεγαλύτερες δυνατότητες ως προς την επιτυχή ενσωμάτωση των χωρών, ας μη ξεχνάμε ότι η Ελλάδα επωφελείται από τον προϋπολογισμό της Ένωσης, όπως θα γίνει και για τα Δυτικά Βαλκάνια, συνεπώς η θέση (οικονομικά και πολιτικά) χωρών σαν τη Γερμανία και τη Γαλλία είναι κρισιμότερη. 

Αξίζει συνοπτικά να σημειωθεί και το γεγονός ότι παρά τις εντάσεις που φαίνεται αισίως να επηρεάζουν τις σερβορωσικές σχέσεις, η πλήρης διάσπαση φαντάζει αρκετά σύνθετη. Η πρόσφατη πρόταση (γαλλογερμανικό σχέδιο, όπως έχει ονομαστεί) για τη διευθέτηση του ζητήματος, που έχει την υποστήριξη του προέδρου της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, και προβλέπει μεταξύ άλλων αμοιβαία αναγνώριση εγγράφων και κρατικών συμβόλων και προσπάθεια και των δύο για ένταξη στην ΕΕ, η οποία θα έχει καθοριστικό ρόλο αναφορικά με την τήρηση συμφωνίας, κλίνει εμφανώς προς τα δυτικά συμφέροντα. Κόσοβο

Το σχέδιο αυτό δεν έχει τύχει καθολικά θετικής υποδοχής στη Σερβία, με τον Βούτσιτς μάλιστα να έχει απειλήσει ακόμα και με παραίτηση. Η απόφαση σύμπλευσης με τη Δύση δεν αποτελεί εύκολη επιλογή (η, καθόλου απίθανη, υλοποίησή της δε θα σημάνει και μονομιάς εξαφάνιση των ισχυρών αντιδυτικών, φιλορωσικών τάσεων)  και η ταραχή που θα προκληθεί θα μπορούσε να έχει και άμεσες συνέπειες σε ό,τι αφορά το Κόσοβο.

Σε αντίθεση με τις δύο προηγούμενες, η τρίτη επιλογή είναι εφικτή κατά βάση σε περίπτωση πολέμου μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου, ειδικά αν συνυπολογίσουμε τη δυναμική δράση της ΕΕ στο πεδίο, όπως υποδεικνύει και το γαλλογερμανικό σχέδιο. Αυτή είναι η τήρηση ουδετερότητας και η απόπειρα διαμεσολάβησης για τη λήξη του πολέμου αποκλειστικά με διπλωματικά μέσα, δίνοντας στην Ελλάδα οιονεί διαιτητικό ρόλο στη σύγκρουση, στερώντας μάλιστα από την Τουρκία την ανάληψη αυτού του ρόλου.  Κόσοβο

Το να φιλοξενήσει και πιθανότατα να επηρεάσει τις διαπραγματεύσεις θα ήταν κάτι που αναντίρρητα θα προσέδιδε κύρος στη χώρα, ιδιαίτερα στα Δυτικά Βαλκάνια. Το ενδεχόμενο να καταστεί ρυθμιστής στην περιοχή θα συντελούσε και στην προσπάθεια να ενταχθούν οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ, δίνοντας στην Ελλάδα πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης και αξιοσέβαστο πολιτικό βάρος εντός της ΕΕ. Κόσοβο

Η θέση που έχει υιοθετήσει ως τώρα η Ελλάδα, μη αναγνώριση του Κοσόβου, χωρίς όμως να το αγνοεί και να αποκλείει τη συνομιλία μαζί του, σε συνδυασμό με τη γεωγραφική εγγύτητα και τη σχετική ισχύ της χώρας στα Βαλκάνια, αποτελούν πράγματι χαρακτηριστικά που αρμόζουν στην ανάληψη ενός τέτοιου ρόλου. Αυτός, άλλωστε συνάδει και με την επιδίωξη της χώρας να πορεύεται με βάση το διεθνές δίκαιο, την ειρηνική επίλυση των διαφορών και τις ανθρωπιστικές αρχές.   Κόσοβο

Όπως προαναφέρθηκε, υφίστανται σημαντικά περιθώρια ελιγμών μεταξύ αυτών των (ιδεοτυπικών εν πολλοίς) επιλογών, τα οποία δε θα μπορούσαν να αναλυθούν μέσα σε ένα άρθρο. Ιδιαίτερα στο βαθμό που αποφεύγεται η κλιμάκωση μέσω ένοπλης σύγκρουσης, ενδεχόμενο που μοιάζει να απομακρύνεται, αλλά όχι να αποκλείεται, παρέχεται αξιοσημείωτη ευελιξία στην ελληνική διπλωματία ώστε να μη βρεθεί χαμένη ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Κόσοβο

Εξόχως κρίσιμο στοιχείο αποτελεί η στοχοθεσία. Θα θελήσει δηλαδή η Ελλάδα για παράδειγμα να δείξει ότι μπορεί να ασκήσει και μία πιο ανεξάρτητη πολιτική ή να επιβεβαιώσει την ταύτισή της με το ΝΑΤΟ και τις περισσότερες δυτικές χώρες; Οι εκάστοτε στόχοι εύλογα κατευθύνουν και προς αντίστοιχες πολιτικές. Εδώ χρήζει επισήμανση της «παγίδας» της ορθής πολιτικής, βάσει στόχου, αλλά η λανθασμένη επιλογή του τελευταίου να οδηγεί σε αποτυχία. Η σύμπλευση των αναθεωρητικών δυνάμεων κατά τον Μεσοπόλεμο, ήταν μάλλον εύλογη πολιτικά, ωστόσο δεν είχαν τη δυνατότητα να επιτύχουν τους στόχους τους και αυτό οδήγησε στην αποτυχία των σχεδίων τους…

Αναλόγως, το ελληνικό κράτος θα πρέπει να υποστηρίξει και με τα σωστά μέσα τις επιλογές του. Αν, για παράδειγμα, ξεσπούσε πόλεμος, η Ελλάδα στήριζε το Κόσοβο και το τελευταίο επικρατούσε αξιοποιώντας την όχι ευκαταφρόνητη στρατιωτική συνεργασία με την Τουρκία, με την τελευταία να διαδραματίζει και διαμεσολαβητικό ρόλο, είναι προφανές ότι ελάχιστα οφέλη θα είχε η χώρα μας, η οποία παράλληλα θα έχανε και έναν άλλο σημαντικό σύμμαχο στα Βαλκάνια, τη Σερβία. 

Σε ένα τόσο ρευστό διεθνές περιβάλλον, όπως το σύγχρονο, τα κράτη οφείλουν να επιτύχουν μία ισορροπία μεταξύ ευελιξίας και ύπαρξης σταθερών στόχων για να επιβιώσουν και να αυξήσουν την ισχύ τους. Οι μεταβλητές που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε κάθε επιμέρους πεδίο είναι πολλές και σημαντικές ταυτόχρονα. Η περίπτωση του Κοσόβου αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα, ενώ αποτελεί μία υπόθεση, η εγγύτητα της οποίας, σε συνδυασμό και με την εμπλοκή αρκετών σημαντικών δυνάμεων, την καθιστά εξέχουσας σημασίας για την ελληνική εξωτερική πολιτική, στο βαθμό που η δυναμική παρουσία στα Βαλκάνια θεωρείται στόχος της. Η στάθμιση επιδιώξεων και μέσων από τους ιθύνοντες θα είναι καθοριστική! 

Διαβάστε περισσότερα: Κόσοβο

ςπροεκλογικός προεκλογικός προεκλογικός