Η δύναμη του χαρισματικού ηγέτη

Γράφει η Νάσια Λάμπρου δύναμη

Έκπληξη προκάλεσε, η αναπάντεχη παραίτηση της πρωθυπουργού της Βρετανίας Λιζ Τρας. Η είδηση έσκασε σαν «βόμβα» την Πέμπτη 20 Οκτωβρίου μετά από 44 ημέρες στην εξουσία .Τα σχέδια της και το πολιτικό της όραμα φαίνεται να μην έπαιρναν την κατεύθυνση που η ίδια είχε υποσχεθεί στους πολίτες, προκαλώντας έτσι αναταραχή και αβεβαιότητα στους συντετριμμένους Βρετανούς που και μετά τον χαμό της βασίλισσας Ελισάβετ, φαίνεται να δοκιμάζονται για ακόμα μια φορά.

Αυτό αποδεικνύει πως η ίδια η πρωθυπουργός δεν κατάφερε να εξασφαλίσει ούτε την υποστήριξη των Βρετανών αλλά ούτε και των συνεργατών της. Της έλειπε λοιπόν ένα πολύ σημαντικό στοιχείο, το χάρισμα. Παλαιότερα, μάλιστα, το τελευταίο αποτελούσε κριτήριο για να πάρει κάποιος την εξουσία και ήταν ένας από τους 3 ιδεατούς τύπους κυριαρχίας σύμφωνα με τον Βέμπερ.

Αρχικά, τι είναι η χαρισματική εξουσία και ποιος είναι ικανός να την αποκτήσει;

Η χαρισματική κυριαρχία ανάγεται στην προσωπική γοητεία και και στη δύναμη της προσωπικότητας ενός ατόμου. Ο Βέμπερ σε ένα σεμινάριο την περιέγραψε ως «εξουσία αυτού που διαθέτει το χάρισμα». Την ξεχώρισε από τις άλλες μορφές κυριαρχίας υποστηρίζοντας ότι «οι άνθρωποι δεν τον υπακούν λόγω της παράδοσης ή του αναστήματος, αλλά επειδή πιστεύουν σε αυτόν».

Αυτή η μορφή κυριαρχίας συναντάται σε δικτατορίες όπου κάποιος ασκεί τον έλεγχο μέσω της προσωπικής του δημοτικότητας. Πολλά κράτη που βασίστηκαν σε αυτή τη μορφή κυριαρχίας ,δεν επιβίωσαν μετά το θάνατο ή την πτώση του «χαρισματικού» αρχηγού τους. Σε αυτήν την μορφή ο ηγέτης πρέπει να διαθέτει μια έντονη προσωπικότητα και να εμπνέει στους πολίτες ένα ισχυρό αίσθημα εμπιστοσύνης.

Να έχει όραμα, να παίρνει γρήγορες και ισχυρές αποφάσεις και πολλές φορές να τονίζει το εθνικό συναίσθημα των πολιτών. Αυτό όμως δεν διαθέτει πάντα μια θετική χροιά. Από την μια, μπορεί ο ηγέτης πράγματι να αναπτερώνει το ηθικό των ανθρώπων και να δίνει βιώσιμες λύσεις για την διατήρηση της δημοφιλίας του στο κράτος. Από την άλλη, μπορεί να εκμεταλλεύεται την υποστήριξη των πολιτών για να ικανοποιήσει τις δικές του φιλοδοξίες και να μην ενδιαφέρεται μακροπρόθεσμα για τις ανάγκες των υποστηρικτών του. 

Οι συνθήκες υπό τις οποίες εμφανίζονται οι χαρισματικοί ηγέτες είναι συνήθως περίοδοι κρίσεων και κοινωνικοπολιτικών αναταραχών, που οι πολίτες έχουν την ανάγκη να σταθούν στα πόδια τους με την βοήθεια μιας προσωπικότητας που διαθέτει δυναμισμό και αποφασιστικότητα για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Ο μεσσιανισμός, η πίστη δηλαδή για την έλευση ενός λυτρωτή, χαρακτηρίζει τις ανθρώπινες κοινωνίες που αντιμετωπίζουν την παρακμή. Αυτό ακριβώς καθιστά αυτόν τον ηγέτη επικίνδυνο και  επιρρεπή στην εκμετάλλευση των άσχημων συνθηκών για δική του προσωπική ανέλιξη. Ένα από τα πιο σημαντικά αποφθέγματα του Βέμπερ που αντικατοπτρίζει την άποψη του περί εξουσίας είναι το ακόλουθο: «Επαγγελματίες δίχως κρίση, ηδονιστές χωρίς καρδιά: αυτά τα μηδενικά νομίζουν ότι είναι η πεμπτουσία της επιστήμης»

Πολλοί ήταν οι χαρισματικοί ηγέτες που πέρασαν από την εξουσία και άφησαν το δικό τους αποτύπωμα ιστορικά και πολιτικά σε όλο τον κόσμο.

Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα χαρισματικού ηγέτη, είναι ο Φιντέλ Κάστρο. Ο Φιντέλ Κάστρο ήταν μια χαρισματική προσωπικότητα. Δεν δίσταζε να πιέζει τον Ν. Χρουτσώφ να προκαλέσει πυρηνικό πόλεμο εναντίον των ΗΠΑ, τις ημέρες της «περίφημης κρίσης των πυραύλων της Κούβας» (1962), παρότι αυτό θα σήμαινε τον αφανισμό της Κούβας. Τέτοια ήταν η αγάπη, που έτρεφε για τον λαό του. 

Περνώντας στους Έλληνες χαρισματικούς ηγέτες ιδιαίτερη θέση κατέχει ο Γεώργιος Παπανδρέου. Την περίοδο της κατοχής είχε αντιστασιακή δράση, με αποτέλεσμα τη σύλληψη του από τους Γερμανούς και τη φυλάκιση του στις Φυλακές Αβέρωφ.

Το 1944 συντάχθηκε πλήρως με την Εξόριστη κυβέρνηση και αποτέλεσε τον κύριο διοργανωτή του συνεδρίου του Λιβάνου. Ύστερα εκτέλεσε χρέη μεταβατικού πρωθυπουργού στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Κατά την απελευθέρωση, εκφώνησε λόγο στην πλατεία συντάγματος στις 12 Οκτωβρίου 1944. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, αποτέλεσε μέλος των κυβερνήσεων των κυβερνητικών δυνάμεων.

Μετά τη λήξη του εμφυλίου, δημιούργησε το Κόμμα Γεωργίου Παπανδρέου, το οποίο συμμετείχε στις εκλογές του 1950 και 1951. Το 1952, συνεργάστηκε με το κόμμα του Αλέξανδρου Παπάγου, Ελληνικό Συναγερμό, από το οποίο αποχώρησε το 1953. Ύστερα, δημιούργησε την Ένωση Κέντρου, με την οποία εξελέγη πρωθυπουργός στις εκλογές του 1963 και του 1964.

Με την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών, τέθηκε υπό κατ’οίκον περιορισμό. Ένα χρόνο μετά, το 1968, έβγαλε κρυφά διάγγελμα, στο οποίο φερόταν εναντίον της δικτατορίας. Αποτελώντας μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής πολιτικής σκηνής του 20ου αιώνα, ο Παπανδρέου αποτελεί έναν αμφιλεγόμενο πολιτικό.

Οι υποστηρικτές του προβάλλουν το πλούσιο πολιτικό έργο του, όσο και τις προσπάθειες του να φιλελευθεροποιήσει το μετεμφυλιακό καθεστώς, δίνοντας του το ψευδώνυμο ο «Γέρος της Δημοκρατίας».

Αντιθέτως, οι κριτικοί του, κυρίως από τον χώρο της Αριστεράς, τον επικρίνουν για τον αντικομουνισμό του, την έναρξη των Δεκεμβριανών, κατηγορώντας τον ως πράκτορα των Βρετανών, ενώ επικρίνεται και για την αθέτηση των προεκλογικών υποσχέσεων του.

Επιπλέον, ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στον Ελευθέριο Βενιζέλο έναν από τους πιο ισχυρούς πολιτικούς που γνώρισε η Ελλάδα από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας της. Η δράση του είναι τόσο σημαντική που στα βιβλία ιστορίας της τρίτης λυκείου πολλαπλές είναι οι αναφορές στο μεταρρυθμιστικό του έργο καθώς ακόμα και στην ιδιαίτερη προσωπικότητα του.

Οργάνωσε το Κίνημα του Θερίσου και το 1910 ανέλαβε την πρωθυπουργία της Κρητικής Πολιτείας, την οποία εγκατέλειψε λίγους μήνες αργότερα για να αναλάβει την πρωθυπουργία στην Ελλάδα κατόπιν προσκλήσεως του Στρατιωτικού Συνδέσμου. δύναμη δύναμη δύναμη δύναμη δύναμη

Από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τάχθηκε υπέρ της Αντάντ διαφωνώντας ανοιχτά με τη στάση ουδετερότητας του Βασιλιά. Λόγω αυτής της διαφωνίας, αν και είχε εκλεγεί πρωθυπουργός παραιτήθηκε δημιουργώντας τα γεγονότα του Εθνικού Διχασμού.Επέστρεψε στην πρωθυπουργία την περίοδο 1917 – 1920 αλλά εγκατέλειψε την Ελλάδα μετά την ήττα του στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920. Επέστρεψε το 1924 για λίγους μήνες και το 1928 εξελέγη πάλι πρωθυπουργός.

Τον Ιανουάριο του 1933 έγινε για τελευταία φορά πρωθυπουργός και τον Μάρτιο του 1935 μετά από απόπειρα πραξικοπήματος κατέφυγε στο Παρίσι, όπου και απεβίωσε. Ο πολιτικός του αντίκτυπος είναι τόσο ισχυρός που το όνομα του Ελευθερίου Βενιζέλου έχει δοθεί σε πολλές λεωφόρους, οδούς και πλατείες, σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Ελλάδας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος απεικονίζεται και στο ελληνικό κέρμα των 50 λεπτών του ευρώ, το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε το 2002.

Ο χαρισματικός ηγέτης πρέπει να διαθέτει το κύρος και την εξουσία που απαιτείται προκειμένου να αντεπεξέλθει στο έργο του καθώς ακόμα και στις προσδοκίες των πολιτών. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η Λιζ Τρας σε μία περίοδο που οι Βρετανοί είχαν κλονιστεί από την παραίτηση του Μπόρις Τζόνσον, της επιδείνωσης της οικονομίας τους καθώς και τον θάνατο της βασίλισσας Ελισάβετ, η Λιζ Τρας δεν κατάφερε να υλοποιήσει το όραμα των πολιτών καθώς ακόμα ούτε το δικό της.

Διαβάστε περισσότερα: Δύναμη

δύναμη δύναμη δύναμη δύναμη δύναμη δύναμη