Γράφει η Ελληκαίτη Κουρτάκ η προφυλακίζουμε

Τις τελευταίες μέρες έχει ξεκινήσει ένας δημόσιο διάλογος μεταξύ νομικών και μη σχετικά με τη νομιμότητα της επιβολής προσωρινής κράτησης στον αποδιοπομπαίο τράγο-σταθμάρχη. Πριν, όμως, από όποια προσπάθεια ανάλυσης των λόγων που συνέβαλαν σε αυτή την απόφαση, θα πρέπει να επισκοπήσουμε τις βασικές διατάξεις του ΚΠΔ, οι οποίες αφορούν το εν λόγω μέτρο.

Πάμε, λοιπόν, στο άρθρο 282 ΚΠΔ. Σύμφωνα με αυτό:

Όσο διαρκεί η προδικασία, αν προκύπτουν σοβαρές ενδείξεις ενοχής του κατηγορουμένου, είναι δυνατό να διαταχθούν περιοριστικοί όροι ή κατ’ οίκον περιορισμός με ηλεκτρονική επιτήρηση ή να επιβληθεί προσωρινή κράτηση, υπό τις προϋποθέσεις των επόμενων άρθρων.
Ο σκοπός των περιοριστικών όρων, του κατ’ οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση και της προσωρινής κράτησης είναι να αποτραπεί ο κίνδυνος τέλεσης νέων εγκλημάτων και να εξασφαλιστεί ότι εκείνος στον οποίο επιβλήθηκαν θα παραστεί οποτεδήποτε στην ανάκριση ή στο δικαστήριο και θα υποβληθεί στην εκτέλεση της απόφασης.
Περιοριστικοί όροι επιβάλλονται εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι για την εκπλήρωση των σκοπών της παρ. 2 και αν αυτοί δεν επαρκούν επιβάλλεται κατ’ οίκον περιορισμός με ηλεκτρονική επιτήρηση και αν αυτό το μέτρο κρίνεται ανεπαρκές τότε μόνο εκδίδεται ειδικά και εμπεριστατωμένα αιτιολογημένο ένταλμα προσωρινής κράτησης.

Επιπλέον, στο άρθρο 286 ΚΠΔ παρατίθενται τα ακόλουθα:

Προσωρινή κράτηση μπορεί να επιβληθεί αντί:
α) για κατ’ οίκον περιορισμό με ηλεκτρονική επιτήρηση, όταν το μέτρο αυτό δεν επαρκεί ή δεν μπορεί να επιβληθεί λόγω έλλειψης γνωστής διαμονής του κατηγορουμένου στη χώρα ή λόγω μη υποβολής από τον τελευταίο σχετικού αιτήματος να υποβληθεί σε αυτό και
β) για περιοριστικούς όρους, αν αιτιολογημένα κριθεί ότι τα υπό στοιχεία α΄ και β΄ μέτρα δεν επαρκούν και εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις της πρώτης παραγράφου του άρθρου 282, μόνον αν ο κατηγορούμενος διώκεται για κακούργημα και δεν έχει γνωστή διαμονή στην χώρα ή έχει κάνει προπαρασκευαστικές ενέργειες για να διευκολύνει την φυγή του ή κατά το παρελθόν υπήρξε φυγόποινος ή φυγόδικος ή κρίθηκε ένοχος για απόδραση κρατουμένου ή παραβίαση περιορισμών διαμονής και από την συνδρομή των ανωτέρω στοιχείων προκύπτει σκοπός φυγής του ή κρίνεται αιτιολογημένα ότι αν αφεθεί ελεύθερος είναι πολύ πιθανόν, όπως προκύπτει από προηγούμενες αμετάκλητες καταδίκες του για ομοειδείς αξιόποινες πράξεις, να διαπράξει και άλλα εγκλήματα. προφυλακίζουμε
Αν η αποδιδόμενη στον κατηγορούμενο πράξη απειλείται στον νόμο με ισόβια κάθειρξη ή πρόσκαιρη κάθειρξη με ανώτατο όριο τα δέκα πέντε έτη ή αν το έγκλημα τελέστηκε κατ’ εξακολούθηση ή στο πλαίσιο εγκληματικής ή τρομοκρατικής οργάνωσης ή υπάρχει μεγάλος αριθμός παθόντων από αυτό, προσωρινή κράτηση μπορεί να επιβληθεί και όταν, με βάση τα συγκεκριμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πράξης, κρίνεται αιτιολογημένα ότι αν αφεθεί ελεύθερος, είναι πολύ πιθανό να διαπράξει και άλλα εγκλήματα. Μόνο η κατά νόμο βαρύτητα της πράξης δεν αρκεί για την επιβολή προσωρινής κράτησης. προφυλακίζουμε
Σε εντελώς εξαιρετικές περιπτώσεις και εφόσον αιτιολογημένα κρίνεται ότι δεν επαρκούν οι περιοριστικοί όροι ή ο κατ’ οίκον περιορισμός με ηλεκτρονική επιτήρηση, μπορεί να επιβληθεί προσωρινή κράτηση και για το πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κατά συρροή, αν προκύπτει σκοπός φυγής του κατηγορουμένου, με βάση τα κριτήρια που αναφέρονται στην παράγραφο 1. Στην περίπτωση αυτή, το ανώτατο όριο της προσωρινής κράτησης είναι διάρκειας έως έξι μηνών. προφυλακίζουμε
Οι περιοριστικοί όροι που επιβλήθηκαν στον κατηγορούμενο για κακούργημα ή πλημμέλημα, αν παραβιασθούν από αυτόν, είναι δυνατόν να αντικατασταθούν με προσωρινή κράτηση κατά το άρθρο 296. προφυλακίζουμε

Η προσωρινή κράτηση, η προφυλάκιση δηλαδή, θα πρέπει να επιβάλλεται με εξαιρετική φειδώ. Πρόκειται για την επαχθέστερη ανακριτική πράξη, η οποία οδηγεί σε στέρηση της ελευθερίας του προσώπου για ορισμένο από τον νόμο χρονικό διάστημα πριν την εκδίκαση της εναντίον του κατηγορίας. Ποια, λοιπόν, απ’ τις ως άνω αναφερθείσες περιπτώσεις «κολλάει» στην υπόθεση του σταθμάρχη; Με μια πρώτη ανάγνωση βλέπουμε ότι οι προϋποθέσεις του νόμου σαφώς και δεν συνέτρεχαν στην εν λόγω περίπτωση. Υπάρχουν, όμως, και οι «απόκρυφοι» λόγοι επιβολής της. Και φυσικά ένας εξ αυτών είναι η υπερδιέγερση της κοινής γνώμης από το έγκλημα. προφυλακίζουμε

Είναι απολύτως κατανοητή και δικαιολογημένη η οργή του κόσμου, αλλά είναι αδιανόητο ένα ολόκληρο σύστημα να χρησιμοποιεί αυτή την οργή ως κατευθυντήριο δύναμη αλλά και ως αφανή δικαιολογία-αιτιολογία των άνομων επιλογών της. Και φυσικά δεν είναι αναμενόμενη η θλίψη του κοινού για την άδικη προφυλάκιση του σταθμάρχη. Κανείς δεν θα περίμενε να βγουν οργισμένοι και αγανακτισμένοι με την απόφαση ανακριτού και εισαγγελέως. προφυλακίζουμε

Η κατάχρηση των προβλεπόμενων από την κείμενη νομοθεσία μέσων είναι γνωστή πρακτική, μια πρακτική που ως ένα βαθμό έχει υποκινηθεί από τη δύναμη του όχλου και την αιμοδιψία του κοινού. Κάποιοι ίσως χαίρονται κιόλας με αυτές τις αποφάσεις, παρότι δεν πρόκειται για επιβολή είδους προ-ποινής (ίσως να μην γνωρίζουν ότι δεν είναι είδος τιμωρίας, εξ ‘ου και η χαρά τους). Κολλάει εδώ η λέξη «κατάντια»; προφυλακίζουμε

Και το πιο αστείο είναι ότι τα τελευταία χρόνια, λόγω της υπερ-προβολής συγκεκριμένων εγκλημάτων, μπήκαμε στον κόπο να αλλάξουμε καμιά δεκαριά φορές τις νομοθεσίες μας προκειμένου να δείξουμε έμπρακτα ότι μόνο μας μέλημα είναι να κρατάμε ικανοποιημένη την μάζα. Είτε θεωρηθούν «καλές» αυτές οι νομοθετικές αλλαγές είτε «κακές» και υπερβολικές, ένα είναι το σίγουρο: το κοινό χάρηκε. Μπορεί τα ισόβια να μην έγιναν ίσα με τον βίο, αλλά η επιβολή αυτών ως μόνης προβλεπόμενης ποινής από πλήθος εγκλημάτων χαλιναγώγησε ως ένα βαθμό τον λαό που διψούσε για αίμα. προφυλακίζουμε

Επιστρέφουμε, όμως, στην προφυλάκιση. Αυτή και αν είναι η χαρά του κοινού. Η επιβολή προσωρινής κράτησης δείχνει ότι ο εγκληματίας, όποιος κι αν είναι, δεν μπορεί να μένει έξω, να συμβιώνει με τους νομοταγείς, έντιμους και τίμιους πολίτες. Αυτή δεν είναι η λογική πίσω από το άκριτο «κέρασμα» προφυλακίσεων; Δεν λέω να λυπηθούμε τον σταθμάρχη. Αλλά πως περιμένουμε από τη δικαιοσύνη να είναι δίκαιη, αν δεν είμαστε πρώτα εμείς δίκαιοι; Και, επίσης, πως περιμένει η δικαιοσύνη να σεβόμαστε τους νόμους, αν δεν το κάνει πρώτα εκείνη; προφυλακίζουμε

Δεν είναι δυνατόν να μοιράζουμε προφυλακίσεις επιλεκτικά με βάση τη βαρύτητα, τη διαρκή μιντιακή προβολή και την άποψη της κοινής γνώμης για το έγκλημα, δεν είναι αυτά τα κριτήρια. Και οκ, τώρα είναι ο σταθμάρχης. Αύριο μπορεί να είναι κάποιος από εμάς, ή, ακόμα χειρότερα, κάποιος που κατηγορείται άδικα για την διάπραξη ενός εγκλήματος το οποίο ενδεχομένως αποδειχτεί στη συνέχεια ότι δεν διέπραξε. προφυλακίζουμε

Και σε καμία περίπτωση δεν παραλληλίζω τις υποθέσεις, δεν θέλω να υπονοήσω ότι ο σταθμάρχης δεν διέπραξε κάποιο έγκλημα. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι πως η παράνομη προσωρινή κράτηση μπορεί να έχει επιζήμια αποτελέσματα. Το κοινό στην αρχή μπορεί να χαρεί με την πάταξη του εγκλήματος, αλλά τι θα γίνει αν πράγματι η διαρκής επιβολή της οδηγήσει κάποιον αθώο πίσω από τα σίδερα; προφυλακίζουμε

Ακόμα και αν αφήσουμε το γράμμα του νόμου και προβούμε σε μια «παρα-νόμω» ερμηνεία, πάλι δεν μπορεί να επιβληθεί προσωρινή κράτηση στον σταθμάρχη. Ήταν αναμενόμενη βέβαια, δεν νομίζω πως έπεσε κάποιος από τα σύννεφα. Και είναι λογικό. Φανταστείτε τι θα γινόταν αν αποφάσιζαν να τον αφήσουν έξω επιβάλλοντάς του κάποιο άλλο μέτρο. Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ θα γινόταν. Σαφώς και δικαιολογημένα λοιπόν φοβήθηκαν τις πιθανές αντιδράσεις του κόσμου. προφυλακίζουμε

Μπορεί αυτό να συνιστά ένα τεράστιο λάθος εκ μέρους ανακριτού και εισαγγελέως αλλά κρατά το κοινό ευχαριστημένο και περιορίζει την περεταίρω ζημία. Ωστόσο, ο σταθμάρχης είναι αδύνατον, αν αφηνόταν έξω, να τελούσε άλλο αδίκημα. Επίσης, ακόμα και να σκεφτούμε ότι έγινε για «χάρη» του, δηλαδή με σκοπό να τον προστατεύσουν από τα πυρά των οικογενειών των θυμάτων, πάλι παράνομη θα πρέπει να κριθεί γιατί δεν πληρούνται οι όροι των προαναφερθέντων άρθρων. προφυλακίζουμε

Όσο για τη φυγή, δεν υπάρχει κάποιο στοιχείο ότι ετοιμαζόταν να φύγει από τη χώρα (αν υπήρχε έστω και η παραμικρή υπόνοια θα το είχαμε μάθει από τα λαϊκά δικαστήρια των ΜΜΕ). Να τονίσω, μάλιστα, ότι δεν αρκούν υποθέσεις του τύπου «ρε λες να πάει στο εξωτερικό να κρυφτεί;», αλλά θα πρέπει να αποδειχθούν προπαρασκευαστικές ενέργειες όπως να είχε κάνει αίτηση για έκδοση διαβατηρίου μετά το δυστύχημα με προορισμό μια χώρα με την οποία η Ελλάδα δεν έχει σύμβαση για έκδοση διωκόμενων. προφυλακίζουμε

Τονίζω ξανά ότι απλές υπόνοιες δεν αρκούν και αιτιολογώ: με την λογική ότι αρκεί η σκέψη «θα μπορούσε να…» τότε όλοι οι κατηγορούμενοι για έγκλημα θα μπορούσαν να φύγουν από τη χώρα άρα σε όλους τους κατηγορούμενους για αδίκημα θα πρέπει να επιβάλλουμε προσωρινή κράτηση.

Αντίθετα, η λογική πίσω από αυτή την προϋπόθεση είναι η εξής: δεν αρκεί να έχει κάποιος διαβατήριο, γιατί με δεδομένο ότι ζούμε στην ΕΕ ο καθένας από εμάς μπορεί και χωρίς αυτό, μόνο με την ταυτότητά του, να ταξιδέψει πχ. στο Παρίσι και να προσπαθήσει να κρυφτεί. Η ΕΕ λοιπόν βγαίνει αυτομάτως εκτός του πεδίου-πλαισίου που συζητάμε, καθώς σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες θα τον «πακέταραν» και θα τον έστελναν πίσω στον Ελλάδα. προφυλακίζουμε

Αντιθέτως, εδώ συζητάμε για κάποιο ταξίδι (κυρίως υπερατλαντικό) σε μια χώρα όπου η Ελλάδα δεν έχει την ως άνω αναφερθείσα συμφωνία και άρα θα μπορούσε να μείνει εκεί χωρίς να υπάρχει φόβος έκδοσής του. Και πάλι όμως θα πρέπει να υπάρχει κάτι απτό το οποίο να δίνει πάτημα στις αρμόδιες αρχές να επιβάλλουν το εν λόγω μέτρο. Θέλουμε γεγονότα, πραγματικά περιστατικά που θα οδηγούν στην επιβολή της προσωρινής κράτησης, η οποία θα πρέπει να κρίνεται ως μονόδρομος λόγω της ύπαρξης αυτών ακριβώς των γεγονότων. προφυλακίζουμε

Καλώς ή κακώς η προσωρινή κράτηση είναι το πλέον επαχθές μέτρο δικονομικού καταναγκασμού και θα πρέπει να διατάσσεται υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις. Και φυσικά ως τέτοιες δεν νοούνται οι υποψίες. Διαφορετικά μιλάμε για μια διασταλτική ερμηνεία η οποία δεν νοείται στον χώρο του ποινικού δικαίου (και εν προκειμένω στον χώρο της ποινικής δικονομίας).

Σε αυτή την περίπτωση, βέβαια, δεν χωράει ούτε λόγος για το (ας μου επιτραπεί η λέξη) «πολύ-βιασμένο» τεκμήριο αθωότητας. Αν το καλοσκεφτούμε, όμως, σε καμία πολύκροτη υπόθεση δεν έχει θέση! Αλλά ούτε και η προϋπόθεση διάπραξης νέων εγκλημάτων χωράει, καθώς δεν είναι λογικό να θεωρήθηκε ότι μπορεί να τελέσει εκ νέου αξιόποινες πράξεις με δεδομένο ότι στο πρόσωπό του συντρέχει αμέλεια. προφυλακίζουμε

Βέβαια, κάποιος σχολίασε κάτω από σχετική ανάρτηση το εξής: «Όπως εύστοχα σχολίασε σκοπτικά ένας συνάδελφος μου. Ορθώς επιβλήθηκε προσωρινή κράτηση στον σταθμάρχη, καθώς ήταν ύποπτος τέλεσης άλλων εγκλημάτων, όπως π.χ. να έδινε εξετάσεις για ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας.» Όσο για την πιθανότητα συγκάλυψης στοιχείων, αυτό θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να θεωρηθεί «ανόητο».

Εκεί που θα πρέπει να καταλήξουμε είναι πως τελικά η δίψα για αίμα (ενδεχομένως σε συνδυασμό με πολιτικές πιέσεις) οδηγεί στην νόμιμη ανθρωποφαγία. Η παραίτηση ενός υπουργού, η παράνομη προφυλάκιση ενός ανθρώπου και η ατέρμονη προσπάθεια να ξεπλύνουν το αίμα που αδίκως χύθηκε με το δικό του αίμα δεν πρόκειται να λύσουν κανένα πρόβλημα, δεν πρόκειται να φέρουν πίσω τις αθώες ψυχές που χάθηκαν, δεν πρόκειται να κάνουν τον κόσμο να πιστέψει ότι υπάρχει τελικά δίκαιο, δικαίωση, δικαιοσύνη. Το μόνο που μπορούν να καταφέρουν είναι να εκτονώσουν ως ένα βαθμό και κυρίως προσωρινά την οργή της κοινωνίας. προφυλακίζουμε

Πως μπορούμε, όμως, να εμπιστευόμαστε ένα σύστημα που εξυπηρετεί πολιτικοοικονμικές σκοπιμότητες και προτάσσει την προ-τιμωρία; Δυστυχώς, έχουμε φτάσει στο σημείο να σκεφτόμαστε τι θα πει ο κόσμος, να φοβόμαστε τις αντιδράσεις του «μεσο-Έλληνα», να καταστρατηγούμε το δίκαιο, να παραποιούμε-παρερμηνεύουμε τους νόμους. Το επόμενο στάδιο ποιο θα είναι; Θα καταλύσουμε το Σύνταγμα; Και είμαστε ακόμα στην προφυλάκιση. Τι θα γίνει στη δίκη;