Γράφει η Άλκηστις Νίκα συγκέντρωση
Οκτώ δευτερόλεπτα.
Αυτός είναι ο μέσος χρόνος που μπορεί ένας άνθρωπος πλέον να συγκεντρωθεί σε κάτι, σύμφωνα με δεδομένα μιας έρευνας της Microsoft του 2015 με τίτλο “Attention Spans”. Στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Δανίας μια άλλη έρευνα με τίτλο “Accelerating Dynamics of Collective Attention” έδειξε μια αξιοσημείωτη μείωση στην ικανότητα συγκεντρωσης με την πάροδο του χρόνου, λόγω της αυξανόμενης παραγωγής και κατανάλωσης περιεχομένου. Τελικά, η αδυναμία συγκέντρωσης ίσως να είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η γενιά Z, καθώς και οι εταιρείες που θέλουν να την προσεγγίσουν.
Στις αρχές του 2010, το Vine κατέκτησε τον κόσμο· «Έχεις μόλις έξι δευτερόλεπτα για να πεις κάτι αστείο» ήταν η οδηγία που έδωσε η πλατφόρμα στους χρήστες της. Όμως, το 2017 το Vine έκλεισε και οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συνέχισαν να χρησιμοποιούν κανονικά τις υπόλοιπες πλατφόρμες.
Όμως, με την αρχή της πανδημίας μία άλλη πλατφόρμα άρχισε να παίρνει ολοένα και περισσότερη δημοτικότητα -αυτή του TikTok. Αναμφίβολα μια παγκόσμια επιτυχία, καθώς πρόκειται για την εφαρμογή με τις περισσότερες λήψεις του 2022, με περίπου 1 δισεκατομμύριο ενεργούς χρήστες. Ανυπομονώντας να επωφεληθεί και αυτό από την επιτυχία του TikTok, το Instagram δεν άργησε να κυκλοφορήσει τα Reels, και σύντομα ακολούθησαν και τα Shorts από το Youtube.
Τι κοινό έχουν όμως όλες αυτές οι νέες μορφές που έχουν πάρει σχεδόν όλα τα μέσα ενημέρωσης;
Ένα απλό πράγμα: το μικρό μήκος των βίντεο τους. Σημαίνει κάτι αυτό όμως; Μήπως έχει απλά συρρικνωθεί το μήκος των αναλώσιμων μέσων για να ταιριάζουν καλύτερα στις ολοένα και πιο πολυάσχολες και χαοτικές σύγχρονες ζωές μας; Ή ίσως τα ίδια αυτά τα μέσα έχουν καταστρέψει ολοκληρωτικά πλέον την ικανότητα μας να συγκεντρωνόμαστε σε κάτι για πάνω από οκτώ δευτερόλεπτα, και μας έχουν παγιδέψει σε ένα φαύλο κύκλο;
Στη δεκαετία του 1950, ο διάσημος Αμερικανός ψυχολόγος, ειδικός στον κλάδο του Συμπεριφορισμού, B. F. Skinner διαπίστωσε ότι όταν οι αρουραίοι λάμβαναν κανονικά το φαγητό τους ως ανταμοιβή για το πάτημα ενός μοχλού, βαριούνταν και αδιαφορούσαν για τη δραστηριότητα μετά από κάποια ώρα. Ωστόσο, όταν το φαγητό απομακρυνόταν απρόβλεπτα, οι αρουραίοι γινόντουσαν εμμονικοί, παραγκωνίζοντας ακόμη και τις πιο βασικές ανάγκες τους, όπως τον ύπνο, για να κυνηγήσουν την ντοπαμίνη της επόμενης μεγάλης «νίκης». Στο τέλος της σειράς των πειραμάτων του, ο ερευνητής κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η διακοπτόμενη ενίσχυση ήταν το πιο αποτελεσματικό μοτίβο ανταμοιβής.
Προφανώς, υπάρχει κάτι πιο ενδιαφέρον στην ψυχαγωγία που διαρκεί μόνο λίγα δευτερόλεπτα. Οι αλγόριθμοι των σύγχρονων εφαρμογών βασίζονται στην αρχή της διακοπτόμενης ενίσχυσης. Με απλά λόγια, δεν ξέρουμε τι θα είναι το επόμενο βίντεο. Ακόμα και αν το TikTok που μόλις παρακολουθήσαμε δεν ήταν ιδιαίτερα αστείο, η πεποίθηση ότι το επόμενο θα μπορούσε να είναι μας κρατάει ενεργούς στην εφαρμογή, κάνοντας ένα ακόμα scroll, χωρίς κάποια ιδιαίτερη σκέψη. Αυτή η συνεχής αναζήτηση για ικανοποίηση είναι η τέλεια παγίδα και μπορεί να κάνει οποιονδήποτε από εμάς να γλιστρήσει εύκολα στον εθισμό.
Με μεγαλύτερης διάρκειας μέσα, είναι πιο εύκολο να σταματήσουμε να παρακολουθούμε κάτι και να εγκαταλείψουμε την αναζήτηση για κάτι άλλο πιο ενδιαφέρον, κλείνοντας την εφαρμογή και την οθόνη και συνεχίζοντας την δουλειά μας. Αντιθέτως, Vines 6 δευτερολέπτων ή TikToks 30 δευτερολέπτων λύνουν αυτό το πρόβλημα για τις πλατφόρμες, καθώς μας δίνουν την ψευδαίσθηση ότι δεν χάνουμε ιδιαίτερα τον χρόνο μας με απλά ένα ακόμα scroll. Αλλά στην πραγματικότητα, η χρονική επένδυση –ή μάλλον η θυσία– είναι τεράστια.
Η ακατανίκητη επιθυμία να παρατήσουμε αυτό που ασχολούμαστε και να ελέγξουμε το Instagram, έστω και για ένα μόνο δευτερόλεπτο, είναι πλέον μια εμπειρία που ενώνει τους ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Μισή ώρα και ένα εκατομμύριο scrolls αργότερα, αυτή η επιθυμία έχει αντικατασταθεί από μια ντροπή και ένα αίσθημα κενού. Πίσω στη δουλειά λοιπόν – αλλά πρώτα, ένα γρήγορο Snap για να μην χάσουμε τα streaks μας. Πριν το καταλάβουμε, έχει περάσει άλλη μία ώρα και πλέον οποιαδήποτε όρεξη να διαβάσουμε το τελευταίο κεφάλαιο που μας έχει μείνει, να ξεκινήσουμε την εργασία μας, ή να απαντήσουμε στα e-mail μας έχει εξανεμιστεί. Και έτσι καθόμαστε και άλλη ώρα στο κινητό μας, λέγοντας στον εαυτό μας ότι υπάρχει πάντα και το αύριο. Σωστά;
Η αρχή της νέας δεκαετίας βρίσκει τους περισσότερους νέους να δυσκολεύονται να διαβάσουν ένα βιβλίο, να δουν μια ταινία, ή να συγκεντρωθούν σε μια σχολική αίθουσα για πάνω από 45 λεπτά. Γιατί να θέλουν να το κάνουν, άλλωστε; Περισσότερες επιλογές σημαίνει ακόμη λιγότερη υπομονή. Ο τεράστιος όγκος των συναρπαστικών νέων πραγμάτων που μπορούμε να παρακολουθήσουμε έχει δημιουργήσει ένα πολύ πιο ανταγωνιστικό τοπίο μέσων.
Τα βραχυπρόθεσμα μέσα ενημέρωσης αποτελούν ένα γιγαντιαίο πρόβλημα το οποίο θα είναι σίγουρα πολύ δύσκολο να λυθεί. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ως νέοι είμαστε έρμαια των συνθηκών μας. Αντιθέτως, έχουμε την δύναμη να πάρουμε αποφάσεις ώστε να αλλάξουμε την καθημερινότητα μας. Οπότε, ας μειώσουμε τον χρόνο που περνάμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ας επικεντρωθούμε στις δραστηριότητες που μας γεμίζουν αληθινά.
