Έχουν φτάσει οι ευρωπαϊκές οικονομίες σε δημοσιονομικό αδιέξοδο;

Γράφει ο Αντώνης Γιαννακόπουλος

Οι οικονομίες της Ευρώπης φαίνεται να αντιμετωπίζουν βαθιά δομικά προβλήματα. Ενώ το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής πρόσφατα έπεσε στο Ηνωμένο Βασίλειο, η ηπειρωτική Ευρώπη φαίνεται να αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα, αν όχι χειρότερα σε ορισμένες χώρες. Όμοια με το Ηνωμένο Βασίλειο, οι χώρες της Ευρωζώνης αντιμετωπίζουν τεράστιες πληθωριστικές πιέσεις. Ακριβώς όπως η Τράπεζα της Αγγλίας, η ΕΚΤ έχει πολύ φτωχό ιστορικό όσον αφορά τον περιορισμό της αύξησης του γενικού επιπέδου τιμών. δημοσιονομικό δημοσιονομικό δημοσιονομικό δημοσιονομικό

Στην πραγματικότητα και οι δύο κεντρικές τράπεζες απέτυχαν να τηρήσουν το πιο σημαντικό καθήκον τους, που δεν είναι άλλο από τη σταθερότητα των τιμών. Τόσο το ευρώ όσο και η λίρα έχουν δεχτεί μεγάλη υποτίμηση σε σχέση με το δολάριο. Δεν θα έπρεπε να μας αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η ΕΚΤ προσπάθησε να μετατοπίσει την ευθύνη σε άλλους παράγοντες, όπως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η πρόεδρος της ΕΚΤ έφτασε μέχρι το να πει ότι ο πληθωρισμός «προήλθε σχεδόν από το πουθενά », αγνοώντας την ανησυχητική αύξηση  πάνω από το όριο του 2% πολύ πριν την εισβολή στην Ουκρανία. δημοσιονομικό αδιέξοδο δημοσιονομικό αδιέξοδο δημοσιονομικό αδιέξοδο

Είναι σχεδόν απίθανο οι χώρες της Ευρωζώνης να έχουν μια ‘’ήπια προσγείωση’’ από την απαραίτητη αλλά καθυστερημένη αύξηση των επιτοκίων, καθώς υπάρχουν και μη νομισματικοί παράγοντες που βλάπτουν τις ευρωπαϊκές οικονομίες και τις θέτουν σε κίνδυνο ύφεσης. Η νομισματική πολιτική λειτουργεί με καθυστέρηση (lag)  αυτό σημαίνει ότι η αύξηση στα επιτόκια θα έπρεπε να είχε γίνει νωρίτερα. δημοσιονομικό αδιέξοδο δημοσιονομικό αδιέξοδο δημοσιονομικό αδιέξοδο

Οι φόβοι που υπάρχουν, ότι η συσταλτική νομισματική πολιτική θα βλάψει την αγορά εργασίας και τους εργαζόμενους, αγνοούν ότι η ανεργία μειώνεται αργά αλλά σταθερά και ότι οι πραγματικοί μισθοί έχουν μειωθεί καθώς οι ονομαστικοί μισθοί δεν μπορούν να αυξηθούν αρκετά γρήγορα για να αντισταθμίσουν την αύξηση των τιμών.

Η αύξηση των επιτοκίων ασκεί τεράστιες πιέσεις στις χώρες εντός της Ευρωζώνης. Ειδικά εκείνες στο νότο που για χρόνια εφαρμόζουν κακές δημοσιονομικές πολιτικές συσσωρεύοντας περισσότερο χρέος στην πορεία. Αυτό κατέστη δυνατό κυρίως λόγω των αρνητικών πραγματικών επιτοκίων και τις αγορές ομολόγων από την ΕΚΤ (ειδικά κατά την διάρκεια της πανδημίας). Με την αναπόφευκτη αύξηση των επιτοκίων λόγω του πληθωρισμού και το φάσμα της ύφεσης, οι αποδόσεις των μακροπρόθεσμων ομολόγων έχουν αυξηθεί.

Στο εγγύς μέλλον είναι πιθανό να δούμε μια νέα δημοσιονομική κρίση στην Ε.Ε , εάν οι σημερινές κυβερνήσεις διατηρήσουν μια οικονομική πολιτική χωρίς μεταρρυθμίσεις (business as usual). Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε το γεγονός ότι η αύξηση του δημόσιου χρέους είναι απλώς το σύμπτωμα που προκαλείται από τις υπερβολικές κρατικές δαπάνες σε σχέση με το ΑΕΠ.

Κάποιοι θα υποστήριζαν ότι η αύξηση των φόρων θα ήταν μια λύση, όμως τα επίπεδα φόρων στις περισσότερες χώρες της ΕΕ είναι σημαντικά υψηλότερα, ειδικά για τα χαμηλότερα και μεσαία εισοδήματα, από ό,τι σε άλλες χώρες όπως οι ΗΠΑ. Ακόμα και αν παραμερίσουμε όλα τα επιχειρήματα για να μην αυξηθούν οι φορολογικοί συντελεστές, επειδή θα μείωναν την οικονομική δραστηριότητα, αυξάνεται το κόστος διαβίωσης κ.λπ. Όταν οι χώρες έχουν φτάσει στην κορυφή της καμπύλης laffer (όπως ορισμένες εντός της ΕΕ), οι νέες αυξήσεις φόρων δεν θα αποφέρουν απαραίτητα άλλα έσοδα.

Μελέτη από τον ΟΟΣΑ αναφέρει ότι ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες έχουν φτάσει στην κορυφή των αποτελεσματικών οριακών φορολογικών συντελεστών (εισόδημα, φόροι μισθοδοσίας, φόροι κατανάλωσης), που σημαίνει ότι υπερβαίνουν τα επίπεδα μεγιστοποίησης των εσόδων. Εάν οι πολιτικοί μας ήταν λογικοί, θα αναγνώριζαν το γεγονός ότι μια αναπτυξιακή πολιτική που θα αύξανε την παραγωγικότητα και θα μείωνε την πίεση από την κρίση κόστους διαβίωσης, μαζί με περικοπές στις υπερβολικές και σπάταλες κρατικές δαπάνες που παραγκωνίζουν τον ιδιωτικό τομέα, είναι η μόνη μακροπρόθεσμη λύση. δημοσιονομικό αδιέξοδο δημοσιονομικό αδιέξοδο

Οι αυξήσεις των κρατικών δαπανών με τη μορφή συνεχών πακέτων βοήθειας όχι μόνο είναι δαπανηρές, αλλά μπορούν να ωθήσουν τις τιμές προς τα πάνω μέσω της αύξησης της συνολικής ζήτησης, ακυρώνοντας κάθε βοήθειά τους σε νοικοκυριά χαμηλότερου και μεσαίου εισοδήματος .

Ακόμη και πριν την πανδημία οι χώρες στον ευρωπαϊκό νότο σημείωναν ασθενή ανάπτυξη σε σύγκριση με άλλες χώρες της ευρωζώνης και της ΕΕ. Αυτό είναι ακόμη πιο ανησυχητικό, αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι οι περισσότερες χώρες εντός της ΕΕ, όπως η Γερμανία, αναπτύσσονταν επίσης με αναιμικό ρυθμό, ο οποίος όμως ακόμα και έτσι ήταν υψηλότερος. Χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις  όσον αφορά την αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. δημοσιονομικό αδιέξοδο δημοσιονομικό αδιέξοδο δημοσιονομικό αδιέξοδο

Ενώ υπήρξαν ορισμένοι κανόνες και οδηγίες για τα μέλη της Ευρωζώνης σε σχέση με το χρέος τους προς το ΑΕΠ και άλλα οικονομικά μεγέθη, αγνοήθηκαν σε μεγάλο βαθμό για πολιτικούς λόγους. Υπάρχει ένας πιο αποτελεσματικός τρόπος για να μειωθεί η δημοσιονομική επιβάρυνση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για τους πολίτες τους, με ταυτόχρονη μείωση του χρέος προς ΑΕΠ.

Αυτό το είδος πρότασης είναι μετριοπαθής και σχετικά εφικτή, καθώς το μόνο που πρέπει να γίνει είναι να αυξηθούν οι κρατικές δαπάνες πιο αργά από ότι στον ιδιωτικό τομέα. Ένα ανώτατο όριο δαπανών είναι πιο αποτελεσματικό από τους κανόνες κατά του ελλείμματος ή τις ισορροπημένες προτάσεις προϋπολογισμού (καθώς οι πολιτικοί δεν μπορούν να κάνουν κατάχρηση του φορολογικού κώδικα).

Το ελβετικό μοντέλο ή το συνταγματικό ανώτατο όριο δαπανών του Χονγκ Κονγκ (πριν αναλάβει την εξουσία το ΚΚΚ) είναι ένα καλό παράδειγμα. Ακόμη και διεθνείς οργανισμοί, ή οργανισμοί που δεν είναι και οι πιο φιλικοί στην ελεύθερη αγορά, όπως το ΔΝΤ, ο ΟΟΣΑ, ακόμη και η ΕΚΤ, έχουν αναγνωρίσει ότι τα ανώτατα όρια δαπανών είναι πολύ αποτελεσματικά.

Οι μεταρρυθμίσεις των δημοσιονομικών περιορισμών είναι εξίσου σημαντικές με τις φορολογικές μεταρρυθμίσεις, αυτό το απέδειξε πολύ πρόσφατα το ΗΒ. Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης κινδυνεύουν ακόμη περισσότερο να φτάσουν στο δημοσιονομικό τους γκρεμό αφού το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιαπωνία (έχει τον μεγαλύτερο λόγο χρέους προς ΑΕΠ παγκοσμίως) έχουν αποδειχθεί ιστορικά πολύ πιο αξιόπιστες στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων σε σχέση με την Ελλάδα ή την Ιταλία.

Ένα ανώτατο όριο δαπανών θα είχε αποτρέψει την κρίση του ελληνικού χρέους και θα έδινε περισσότερα δημοσιονομικά περιθώρια με την πρόσφατη ενεργειακή κρίση σε αυτές τις χώρες να στηρίξουν νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα όπως έκανε πρόσφατα η Γερμανία. Ωστόσο αυτό το σενάριο είναι σχεδόν απίθανο, δεδομένου ότι η ΕΕ γενικά ήταν κατά οποιωνδήποτε μεταρρυθμίσεων που θα ενίσχυαν τον φορολογικό ανταγωνισμό, την παραγωγικότητα και την καινοτομία.

Στην πραγματικότητα, οι πολιτικοί στις Βρυξέλλες και στο Στρασβούργο κάνουν το ακριβώς αντίθετο: προσπαθούν  να τιμωρήσουν χώρες με χαμηλή φορολογία, να εναρμονίσουν τη φορολογία και τους κανονισμούς σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ επιβάλλουν έκτακτες παρεμβάσεις σε ήδη βαριά ρυθμιζόμενες αγορές όπως αυτή της ενέργειας. Όλα αυτά με τη βοήθεια της ΕΚΤ, της οποίας η πολιτική ανεξαρτησία είναι αμφίβολη, παρόλο που οι εξουσίες της είναι μεγαλύτερες από ποτέ.

Διαβάστε περισσότερα: δημοσιονομικό κρίση