Ευθανασία και Ελληνικό Κράτος

Γράφει η Μύριαμ Αρναουτάκη

Στα περισσότερα κράτη -μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα- η ευθανασία είναι απαγορευμένη. Παρόλα αυτά, φαίνεται πως πολλές χώρες, στον σύγχρονο κόσμο, αλλάζουν σταδιακά κατεύθυνση και τείνουν προς την αναγνώριση του δικαιώματος της ευθανασίας και της υποβοήθησης του ασθενούς σε αυτοχειριασμό.

Αρχικά, η ευθανασία (ευ-θάνατος) είναι η πρόκληση ανώδυνου σωματικά και ψυχικά θανάτου από ευσπλαχνία σε ανθρώπους που βρίσκονται στο τελικό στάδιο κάποιας ανίατης ασθένειας ή βαρύτατου τραυματισμού με σκοπό τη λύτρωσή τους από το μαρτύριο, ύστερα από επίμονες προσωπικές επιθυμίες του πάσχοντα.

Βασικό κίνητρο στην πράξη αυτή θεωρείται ο οίκτος, η αγάπη και ο σεβασμός στην «αξιοπρέπεια» του ανθρώπου. Υπάρχει διάκριση ανάμεσα σε ενεργητική ευθανασία, όπου ένας τρίτος, συνήθως γιατρός, προκαλεί το θάνατο του ασθενούς χορηγώντας την κατάλληλη ουσία (killing) και σε παθητική ευθανασία, όπου δεν λαμβάνονται πια μέτρα για την παράταση της ζωής του ασθενούς (letting die).

Όσον αφορά την ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία, πρόκειται για τη δυνατότητα του ασθενούς που βρίσκεται στο τέλος της ζωής του και υποφέρει από τους πόνους μιας ανίατης αρρώστιας, εάν το επιθυμεί, να ζητήσει από έναν ιατρό να του συνταγογραφήσει τα κατάλληλα φάρμακα με τα οποία θα θέσει ανώδυνα και αξιοπρεπώς τέλος στην ζωή του.

Από την μία πλευρά, οι υπέρμαχοι της ευθανασίας βλέπουν σε αυτήν την έσχατη έκφραση της αυτονομίας του προσώπου, μια καθαρή αντανάκλαση της ουσίας της υπάρξεως και της αξιοπρέπειάς του, υπό την έννοια του ότι το να διαλέξει κανείς τον χρόνο και τις συνθήκες του θανάτου του αποτελεί «μια από τις πιο προσωπικές και ενδόμυχες επιλογές».

Βασιζόμενοι, δηλαδή, στο άρ. 5, παρ. 5 του Συντάγματος, υποστηρίζουν πως κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς του, γεγονός που αποτελεί ταυτόχρονα και θεσμική εγγύηση εκ μέρους του κράτους και κατοχυρώνει την υποχρέωση αποχής από κάθε είδους παρέμβαση. Με άλλα λόγια, κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και χαίρει ελευθερίας σχετικά με την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, που συμπεριλαμβάνει και την επιλογή για τον τερματισμό της ίδιας της ζωής του.

Από την άλλη πλευρά, οι πολέμιοι της ευθανασίας υποστηρίζουν ότι η ανθρώπινη ζωή κατοχυρώνεται ρητά από το Σύνταγμα ως ατομικό δικαίωμα, που η πολιτεία έχει χρέος να προστατεύει με κάθε δυνατό τρόπο. Δεν μπορούν να δεχθούν, όμως, ότι το δικαίωμα αυτό, δύναται να φθάσει μέχρι την παραίτηση του ανθρώπου από την ίδια τη ζωή. Επιπλέον, τονίζουν πως η νομιμοποίηση της ευθανασίας θα ισοδυναμούσε με παραδοχή εκ μέρους της Πολιτείας ότι πέρα από κάποιο όριο η ανθρώπινη ζωή στερείται αξίας, πράγμα που έρχεται σε άμεση αντίθεση με την αναγόρευση της ζωής σε δικαίωμα πλήρους και απόλυτης προστασίας από το κράτος.

Στην Ελλάδα, η ευθανασία, αν και δεν προβλέπεται ρητά ως πράξη, τιμωρείται είτε ως ανθρωποκτονία εκ προθέσεως (αρ. 299 Π.Κ.) είτε ως ανθρωποκτονία κατ’ απαίτηση ή εξ οίκτου (αρ. 300 Π.Κ.). Το άρθρο 300 ΠΚ ορίζει ότι «όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο για αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια τιμωρείται με φυλάκιση». Για να στοιχειοθετηθεί λοιπόν το έγκλημα της ευθανασίας θα πρέπει ο ασθενής:

(α) να πάσχει από ανίατη ασθένεια (και όχι απαραίτητα να υποφέρει από αφόρητο πόνο και να βρίσκεται στην τελική και επώδυνη φάση της ασθένειάς του, όπως προβλέπεται στη νομοθεσία άλλων κρατών),

(β) να έχει εκφράσει ρητά, επανειλημμένα και κυρίως με πλήρη συνείδηση των λεγομένων, την επιθυμία να τερματιστεί το μαρτύριό του και

(γ) να πληρούται η υποκειμενική υπόσταση, ο «οίκτος». Δηλαδή, ο δράστης θα πρέπει να αποδείξει στο δικαστήριο ότι το κίνητρο για την ενέργειά του ήταν «ευγενές».

Από την ανωτέρω διάταξη προκύπτει ότι (α) αποκλείεται η λεγόμενη «κοινωνική» ή «ευγονική» ευθανασία, η οποία από νομική άποψη είναι ταυτόσημη της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως, (β) η ευθανασία είναι μια αξιόποινη πράξη που προβλέπεται από τον ΠΚ και τιμωρείται με φυλάκιση, (γ) η ευθανασία αντιμετωπίζεται ως ειδική περίπτωση ανθρωποκτονίας, για την οποία προβλέπονται ορισμένες ελαφρυντικές περιστάσεις, οι οποίες μετατρέπουν την εγκληματική πράξη από κακούργημα (όπως είναι η ανθρωποκτονία από πρόθεση) σε πλημμέλημα, και έτσι η προβλεπόμενη ποινή είναι η φυλάκιση και όχι η κάθειρξη και (δ) δεν αποποινικοποιείται η πράξη, αλλά διαφοροποιείται η ποινική μεταχείριση του δράστη.

Επιπλέον, η ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία τιμωρείται με το άρ. 301 ΠΚ (συμμετοχή σε αυτοκτονία). Η διάταξη, αυτή, αφορά την περίπτωση κατά την οποία ο ιατρός δεν θανατώνει ο ίδιος έναν ασθενή, αλλά είτε του παρέχει βοήθεια προκειμένου να αυτοκτονήσει ανώδυνα, είτε του υποδεικνύει ή του προμηθεύει το φάρμακο που πρέπει να καταναλώσει για να θέσει ανώδυνα τέλος στην ζωή του.

Μάλιστα, κατά την ορθότερη ενδιάμεση θεωρία, στην έννοια του όρου «βοήθεια» εντάσσεται τόσο η άμεση συνέργεια όσο και η απλή, αρκεί η τελευταία να παρέχεται κατά την τέλεση του αυτοχειριασμού, ήτοι κατά την διάρκεια της πράξεως της αυτοκτονίας. Δεν τιμωρούνται, αντίθετα, κατά το άρ. 301 Π.Κ., όλες οι περιπτώσεις συνδρομής που παρέχονται πριν από την έναρξη της πράξεως της αυτοκτονίας.

 Εκτός, όμως, από το ποινικό δίκαιο, το ζήτημα της ευθανασίας άπτεται και του Συνταγματικού Δικαίου. Συγκεκριμένα, η συνταγματική διάταξη η οποία δείχνει να προσφέρεται για την αντιμετώπιση του ζητήματος είναι η παρ. 2 του άρ. 5 Σ., σύμφωνα με την οποία «όλοι όσοι ευρίσκονται στην ελληνική επικράτεια απολαμβάνουν της απόλυτης προστασίας της ζωής».

Έτσι, λοιπόν, το κράτος οφείλει να προστατεύει τη ζωή των ανθρώπων όλων, εν γένει, αφηρημένα, και όχι τη ζωή του καθένα. Διαφαίνεται, λοιπόν, ότι υπάρχει δικαίωμα στην προστασία της ζωής και στη σωματική ακεραιότητα, αλλά όχι και καθήκον ή υποχρέωση ζωής. Ως εκ τούτου, εάν ένα συγκεκριμένο άτομο δεν θέλει το ίδιο να προστατεύσει τη ζωή του, αυτό δεν αποκλείεται από το ανωτέρω άρθρο και δεν μπορεί να  υποχρεωθεί κανείς να επιβιώσει όταν δεν το επιθυμεί. Η εν λόγω άποψη θα οδηγούσε, αναπόδραστα, στην ανάγκη ποινικοποίησης της απόπειρας αυτοκτονίας.

Μια άλλη διάταξη, της οποίας γίνεται συχνά επίκληση στο θέμα της ευθανασίας, είναι η παρ. 1 του αρ. 5 Σ., κατά την οποία «καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του […] εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη». Τα χρηστά ήθη, εδώ, είναι συνώνυμα της κοινωνικής ηθικής και δεν ταυτίζονται με την έννοια της ηθικής που εκφράζει η Εκκλησία.

Τέλος, το άρ. 2 Σ. ως θεμελιώδης συνταγματικός κανόνας που κατοχυρώνει την αξία του ανθρώπου δεν μπορεί να έχει, κατ’ αρχάς, θέση στην προβληματική της ευθανασίας. Οι υιοθετούντες την αντίληψη ότι το άρ. 2 θεμελιώνει το δικαίωμα στην ευθανασία ισχυρίζονται ότι το κράτος οφείλει να επικουρεί τον πάσχοντα στον τερματισμό της ζωής του, γιατί η διατήρηση στη ζωή υποχρεωτικά εκείνου ο οποίος πάσχει από ανίατη και βασανιστική ασθένεια και δεν επιθυμεί να συνεχίζει να ζει έτσι είναι αυτή που παραβιάζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Το άρ. 2, όμως, επιτάσσει την προστασία της αξίας από το κράτος και όχι από την ασθένεια. Ο ασθενής που επιλέγει να θέσει τέρμα στη ζωή του το κάνει όχι γιατί πιστεύει ότι έχει χάσει την αξία του ως προσωπικότητα, ή ότι δεν δικαιούται να του συμπεριφέρονται με την αξιοπρέπεια που του αρμόζει ως ανθρώπου, αλλά επειδή επιλέγει να μη ζει πλέον έτσι. Είναι φανερό, λοιπόν, πως το Σύνταγμά μας δεν απαγορεύει την αναγνώριση της ευθανασίας στην ελληνική έννομη τάξη.

Συνοψίζοντας, το δίλημμα που τίθεται, τελικά, είναι εάν η ευθανασία είναι μια εγκληματική ενέργεια η οποία προσιδιάζει σε ανθρωποκτονία ή αποτελεί μια πράξη αγάπης και σεβασμού στον ασθενή που υποφέρει και θα ήθελε να απαλλαγεί από το επώδυνο μαρτύριό του. Αλλά πέρα από αυτό, ποιος επαγγελματίας υγείας μπορεί να επισπεύσει τον θάνατο ενός ασθενούς όταν δεν γνωρίζει αν θα ικανοποιήσει ουσιαστικά την επιθυμία του ίδιου του ασθενούς ή την επιθυμία των συγγενών του, οι οποίοι ενδέχεται να λαμβάνουν αποφάσεις κάτω από έντονη συναισθηματική φόρτιση ή με γνώμονα το συμφέρον τους;

Πηγές:

Οι απόψεις των αρθρογράφων δεν απηχούν την άποψη της συντακτικής ομάδας ούτε του Pnyka Org. 

Μάθετε περισσότερα εδώ

Διαβάστε περισσότερα: Ευθανασία

 Ευθανασία

Η νομική πτυχή του πολέμου

Το Δίκαιο των Ενόπλων Συρράξεων αποτελεί κλάδο του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου και συντίθεται από ένα πλέγμα αρχών και κανόνων που οφείλουν να εφαρμόζονται κατά τη διάρκεια μιας ένοπλης σύγκρουσης.

Αστυνομική βία και μπαχαλάκηδες

Ατομική ευθύνη. Ίσως από τις σημαντικότερες αρχές που συγκροτούν και συντηρούν μία οργανωμένη κοινωνία

Αντιπολίτευση αλά.. Τσίπρα

Σε κατάσταση πανικού βρίσκεται τις τελευταίες ώρες το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, μετά τις κατηγορίες που βαραίνουν την Ευρωβουλευτή του, Εύα Καϊλή

cancel culture

Cancel culture: Aντίδραση του καναπέ ή επανάσταση;

Η αποδοκιμασία που εκφράζει ένα άτομο προς τις απόψεις και τις πράξεις ενός άλλου, δεν αποτελεί νέο φαινόμενο.

cancel culture

Πως μας επηρεάζουν τα social media;

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πλέον, για τους περισσότερους ανθρώπους δεν αποτελούν απλώς ένα ξεχωριστό και αποκομμένο κομμάτι της ζωής τους αλλά ένα γενικότερο μέσο επικοινωνίας με τον έξω κόσμο.

Τρίζουν τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

Οι πρώτες ενδείξεις κλυδωνισμού του ευρωπαϊκού οικοδομήματος θα έλεγε κανείς ότι άρχισαν να διαφαίνονται στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-2009. Δεκέμβριος

Avatar photo
Μύριαμ Αρναουτάκη

Ασκούμενη δικηγόρος, απόφοιτη της Νομικής Σχολής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.

Άρθρα: 6