Έτσι έζησα τη πτώση του Τείχους

Μία συνέντευξη της Μαρίνας Δούκα με τον Jürgen Poeche

Γνώρισα τον κ. Juergen και τη σύζυγό του, Ursula, το Πάσχα του 2019, όταν είχαν επισκεφτεί οικογενειακώς τη Θεσσαλονίκη. Από τότε διατηρούμε την επαφή μας μέσω αλληλογραφίας. Η συνέντευξη διεξήχθη διαδικτυακά, με αφορμή την ημέρα πτώσης του Τείχους του Βερολίνου, στις 9 Νοεμβρίου 1989. Το Τείχος υπήρξε το σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα στον δυτικό κόσμο και το ανατολικό μπλοκ. Τείχους Τείχους Τείχους Τείχους Τείχους Τείχους Τείχους Τείχους Τείχους Τείχους

(Σχόλιο που έκανε μόνος του για την αρχη) Αρχικά επιτρέψτε μου, αγαπητή κυρία Δούκα, να κάνω μια παρατήρηση: Είμαι έκπληκτος και θεωρώ εξαιρετικά αξιέπαινο το γεγονός ότι το Πνύκα αναλαμβάνει να καλύψει ένα γεγονός, που έλαβε χώρα πριν από περισσότερο από 30 χρόνια, που -και εκεί έγκειται η παγκόσμια πολιτική σημασία του- δεν ήταν μόνο καθοριστικό για την επανένωση της Γερμανίας, αλλά και για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Και διεξάγετε αυτή τη συνέντευξη σε μια σημαντική εποχή για την Ελλάδα: Αφενός λόγω των πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών επιπτώσεων του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας (και άρα ταυτόχρονα του πολέμου ενάντια στην ελευθερία και δημοκρατία, τις βασικές αρχές για την Ευρώπη και τον δυτικό κόσμο). Αφετέρου -και επί του παρόντος- λόγω των συνεχών προκλήσεων της Τουρκίας κατά της εδαφικής κυριαρχίας της Ελλάδας και του νέου κύματος προσφύγων στα σύνορά της.

Γεννηθήκατε στην Ανατολική Γερμανία πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ποιες παιδικές αναμνήσεις θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας από εκείνη την εποχή;

Γεννήθηκα το 1939, πριν από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ξεκίνησα το σχολείο το 1945 στην τότε «Σοβιετική Ζώνη Κατοχής» (αργότερα «DDR») και αναγκάστηκα να καταφύγω στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας το 1957 για πολιτικούς λόγους. Οι παιδικές μου αναμνήσεις χαρακτηρίζονται ιδιαίτερα από υλικές ελλείψεις και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης των μεταπολεμικών χρόνων. Ωστόσο, καθορίστηκαν και από τον αυξανόμενο περιορισμό της ελευθερίας και την καταπίεση, που πήγαζαν από τον σταλινισμό, και στη συνέχεια από το σοσιαλιστικό-κομμουνιστικό καθεστώς της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ, γερμανικά: DDR), που ιδρύθηκε το 1949.

Πώς ήταν η καθημερινή ζωή στην Ανατολική Γερμανία;

Ως συνέπεια της καταπίεσης και έλλειψης πνευματικής ελευθερίας, που ανέφερα στην προηγούμενη απάντησή μου, η καθημερινή ζωή στην Ανατολική Γερμανία επηρεάστηκε τόσο από την υλική ανεπάρκεια, όσο και από την κακή διαχείρισή της σε όλους τους τομείς: Από βασικά τρόφιμα έως προϊόντα υψηλής ζήτησης και έως ανθεκτικές συσκευές (π.χ. περιμέναμε ένα πλυντήριο ρούχων 10 χρόνια ή ένα αυτοκίνητο 15 χρόνια) – “Ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με ψωμί” (γερμανική παροιμία βασισμένη στο κατά Ματθαίον 4). Η καθημερινότητα γινόταν ακόμα δυσκολότερη λόγω των περιορισμών στην προσωπική ελευθερία (από την ελευθερία του λόγου έως την ελευθερία μετακίνησης) και τη μόνιμη κρατική εποπτεία, τον έλεγχο και την επιτήρηση.

Είχατε επαφή με το Δυτικό Βερολίνο και τη Δυτική Γερμανία πριν και μετά την κατασκευή του Τείχους;

Τα ταξίδια στη Δυτική Γερμανία ήταν αυστηρά περιορισμένα. Για παράδειγμα επιτρέπονταν μόνο για στενούς συγγενείς ή ορισμένα γεγονότα, όπως ο θάνατος, και συνδέονταν με ειδικές κρατικές άδειες. Αξίζει να σημειωθεί ότι για ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων, ορισμένες ηλικιακές ομάδες και επαγγέλματα απαγορεύονταν εντελώς. Οι επαφές με το Δυτικό Βερολίνο ήταν δυνατές χωρίς περιορισμούς μέχρι την κατασκευή του Τείχους το 1961, αλλά υπόκεινταν σε αυστηρούς ελέγχους στα σύνορα από τη ΛΔΓ προς το Δυτικό Βερολίνο και εντός του Βερολίνου, στα σύνορα των δύο περιοχών. Σε αυτό το σημείο να μοιραστώ ένα προσωπικό, αξέχαστο γεγονός: Το 1949 ήθελα να επισκεφτώ τη θεία μου στη Δυτική Γερμανία. Έπρεπε να περάσω τα «πράσινα» σύνορα, που ήδη ελέγχονταν έντονα από την αστυνομία, η οποία με συνέλαβε και – όντας 10χρονος! – οδηγήθηκα σε κρατητήριο. 

Είχατε σκεφτεί να διαφύγετε στο Δυτικό Βερολίνο/Δυτική Γερμανία; Ποιοι ήταν οι κίνδυνοι;

Σαν οικογένεια ήμασταν αντίθετοι στο σοσιαλιστικό καθεστώς της ΛΔΓ, ως μέλη της «μικρο- καπιταλιστικής αστικής τάξης». Ειδικότερα η οικογένειά μου είχε μία βιοτεχνία (γουνοποιία), δηλαδή κατείχε ιδιωτική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Η οικογενειακή μας βιοτεχνία έγινε «ανεκτή» από το κράτος, μέχρι που, με δική του απόφαση, κρατικοποιήθηκε.

Ως μέλος της «Συνέλευσης Νέων» της Προτεσταντικής Εκκλησίας, την οποία παρακολουθούσε στενά η κρατική ασφάλεια της Ανατολικής Γερμανίας, συμμετείχα -με την τάξη του γυμνασίου μου- σε συγκέντρωση συμπαράστασης για την Ουγγρική εξέγερση τον Οκτώβριο του 1956. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αποβολή της τάξης μου από το σχολείο, δηλαδή τον αποκλεισμό μας από τις πανεπιστημιακές σπουδές, και άρα τον περιορισμό των επαγγελματικών μου ευκαιριών.

Από αυτή την άποψη, η ιδέα της φυγής στο Δυτικό Βερολίνο ήταν προφανής, αλλά δεν ξεχνούσα ότι συνδεόταν με τον κίνδυνο σύλληψης. Οι συμμαθητές μου και εγώ, καθώς και μερικοί από τους καθηγητές μας, αναγνωρίσαμε αυτόν τον κίνδυνο, και παρόλα αυτά -παίρνοντας χωριστούς δρόμους– καταφύγαμε στη Δυτική Γερμανία. Εκεί έπρεπε να δώσουμε επιπλέον εξετάσεις για να αναγνωριστούν τα σχολικά μας χρόνια στη ΛΔΓ, κάτι που δεν μου φάνηκε αναγκαίο σε επίπεδο γνώσεων, αλλά περισσότερο το θεώρησα «ιδεολογικό καψόνι».

Πώς βιώσατε τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου 1989;

Η είδηση ​​του ανοίγματος των εσω-γερμανικών συνόρων -η ειρωνεία της ιστορίας- δεν ανταποκρίνονταν στη βούληση της κυβέρνησης της ΛΔΓ, αλλά ανακοινώθηκε από τον Γενικό Γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος Σοσιαλιστικής Ενότητας (SED), Schabowski , λόγω αδιαφανών πληροφοριών, παρεξηγήσεων και λοιπών λαθών. Αυτή η είδηση λοιπόν έφτασε στα αυτιά μου, όσο βρισκόμουν σε μια συνεδρίαση ενός οργάνου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις Βρυξέλλες. Μείναμε έκπληκτοι! Τόσο εγώ, όσο η οικογένειά μου, η πλειοψηφία του πληθυσμού, ακόμη και οι κυβερνητικοί κύκλοι.

Οι κυβερνήσεις της ΛΔΓ και της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας είχαν επαφές κατά τη διάρκεια των ιστορικών γεγονότων;

Από τη μία, η κυβέρνηση της ΛΔΓ, μετά την οικοδόμηση του Τείχους το 1961, επιδίωξε την ανάπτυξη του σοσιαλισμού σε ένα ανεξάρτητο κράτος, απομονώνοντας τον πληθυσμό της Ανατολικής Γερμανίας με συρματοπλέγματα, ναρκοπέδια, «ταινίες θανάτου» (Todesstreifen) και εντολές για πυροβολισμούς. Με ένα, όπως το αποκαλούσαν, «αντι- φασιστικό προστατευτικό τείχος». Από την άλλη, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αθέτησε τον βασικό νόμο για επανένωση και ιθαγένεια για όλους τους Γερμανούς και -αφού αυτός ο στόχος φαινόταν απατηλός, λόγω των συνθηκών στη δεκαετία του ’60 και του ’70. Ειδικότερα, μέσω μιας «πολιτικής μικρών βημάτων» προσπάθησε να αμβλύνει τις συνέπειες της γερμανικής «τομής», με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των Ανατολικογερμανών και την ενίσχυση της εθνικής συνοχής. Από αυτή την άποψη, υπήρχαν πάντα επαφές μεταξύ των κυβερνήσεων -ειδικά στον τομέα της διευκόλυνσης των ταξιδιών.

Κατά τη διάρκεια της «περεστρόικα», που ξεκίνησε ο Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, Γκορμπατσόφ, για να φέρει πιο κοντά την Ανατολή και τη Δύση, μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της ΛΔΓ κατέφυγαν στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία. Όλο και περισσότερες μαζικές διαδηλώσεις έλαβαν χώρα από τον πληθυσμό της Ανατολικής Γερμανίας, ενάντια στην οικονομική παρακμή. Οι άνθρωποι απαιτούσαν μεγαλύτερη ελευθερία με το σύνθημα «Είμαστε ο λαός». Σταδιακά, η κυβέρνηση της ΛΔΓ συνθηκολόγησε με τη βούληση του λαού και άνοιξε τα συνοριακά περάσματα τον Νοέμβριο του 1989.

Στις 9 Νοεμβρίου το τοίχος είχε πέσει. Η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση εξεπλάγη βεβαίως από αυτήν την εξέλιξη, σε εκείνη τη χρονική στιγμή. Ο μακροπρόθεσμος στόχος της είχε μόλις επιτευχθεί με μια αναίμακτη επανάσταση, ανοίγοντας το δρόμο προς τη γερμανική ενότητα και την αποφυγή της διαίρεσης της Ευρώπης.

Ποιες διαφορές και τι προβλήματα υπάρχουν σήμερα όταν συγκρίνουμε την Ανατολική και τη Δυτική Γερμανία;

Η πτώση του Τείχους δεν αντιπροσωπεύει μόνο ένα σημείο καμπής πολιτικά, αλλά και οικονομικά και κοινωνικά. Λόγω (α) της χαμηλότερης παραγωγικότητας των ανατολικογερμανικών εταιρειών, (β) των απαρχαιωμένων και λιγότερο αποδοτικών εγκαταστάσεων παραγωγής, (γ) της απώλειας αγορών στο πρώην ανατολικό μπλοκ, η Ανατολική Γερμανία χρειαζόταν αναδιάρθρωση.

Αυτό οδήγησε σε μαζικές απολύσεις, κλείσιμο εργοστασίων και μετανάστευση Ανατολικογερμανών στη Δυτική Γερμανία. Οι πιο σοβαρές συνέπειες των παραπάνω ήταν η έλλειψη προοπτικών και ελλιπής υποδομή στις περιφέρειες της Ανατολικής Γερμανίας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, λόγω των δισεκατομμυρίων σε δαπάνες για το πρόγραμμα “Aufbau Ost” θα μπορούσε να επιτευχθεί σύγκλιση των οικονομικών επιδόσεων, των συνθηκών διαβίωσης, της ανάπτυξης της αγοράς εργασίας, των επιπέδων εισοδήματος και άλλων οικονομικών δεικτών. Βέβαια, είναι προφανές ότι τα οικονομικά προβλήματα έχουν οδηγήσει σε κάποια απογοήτευση, -λόγω υπερβολικών προσδοκιών- φόβο για το μέλλον και αβεβαιότητα.

Η χώρα μπορεί να έχει επανενωθεί, αλλά η κοινωνία εξακολουθεί να είναι διχασμένη. Η εμπιστοσύνη των Ανατολικογερμανών στην οικονομία της αγοράς και το δημοκρατικό πολιτειακό σύνταγμα είναι λιγότερο έντονη από ότι στους Δυτικογερμανούς. Με άλλα λόγια: ο τσιμεντένιος τοίχος διαλύθηκε, αλλά είναι ακόμα εκεί, στο μυαλό των ανθρώπων. Παρόλα αυτά δεν χάνω την ελπίδα: Μελέτες και δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι νέοι κάτω των 30 ετών αντιλαμβάνονται αυτές τις αποκλίσεις σε πολύ μικρότερο βαθμό, και ότι πιθανότατα θα χρειαστεί άλλη μια γενιά για να εξαλειφθούν αυτές οι διαφορές στη νοοτροπία.

Διαβάστε περισσότερα: Τείχους Τείχους Τείχους