Ελευθερία Λόγου: Θεμέλιο και εχθρός της Δημοκρατίας

Γράφει η Ειρήνη Στεργίου Ελευθερία Λόγου

Νομίζω σας έχω τραβήξει επαρκώς την προσοχή. Ώρα , λοιπόν, να εξηγήσω αυτόν τον άκρως αμφιλεγόμενο – για όσους έχουν επαναπαυθεί στην ιδέα της αστικής δημοκρατίας – τίτλο.

Ελευθερία : έννοια καθολική, δικαίωμα θεμελιώδες, ιδανικό ποτισμένο με αίμα και αγώνα , σκληρό αγώνα των ιδεολόγων μιας άλλης εποχής ενάντια στο εκάστοτε παγιωμένο status quo. Γιατί τα λέω όλα αυτά; Γιατί πολύ απλά δεν είναι πάντα – ή μάλλον ποτέ- δεδομένη η ελευθερία, είναι αγαθό που απολαμβάνεται με αγώνα και σχεδόν ποτέ στο έπακρον. Ελευθερία Λόγου

Στο θέμα μας , όμως. Σήμερα θα ασχοληθούμε με την Ελευθερία Λόγου ή Έκφρασης , όπως αναφέρεται στα περισσότερα Συνταγματικά Κείμενα, και μείνετε ως το τέλος , διότι τότε θα γίνει εμφανής η επιλογή του παραπάνω τίτλου. Ελευθερία Λόγου

Πριν από όλα , όμως, θεωρώ σκόπιμο να αναφερθώ στην ιστορία του δικαιώματος αυτού.

Ήδη από τη γαλλική διακήρυξη του 1789, μία επαναστατική κίνηση-ορόσημο στη διεκδίκηση θεμελιωδών, ανθρώπινων δικαιωμάτων, η ελευθερία της γνώμης αναγνωρίζεται ως ένα από τα πιο πολύτιμα δικαιώματα του ανθρώπου. Ελευθερία Λόγου

Ας δούμε , όμως, κάποια “ορόσημα” στην ιστορία του εν λόγω Δικαιώματος: Ελευθερία Λόγου

1. 1770: Ο Βολτέρος έγραψε σε επιστολή: «Κύριε αβά, απεχθάνομαι αυτά που γράφετε αλλά θα έδινα και την ζωή μου για να μπορείτε να συνεχίσετε να τα γράφετε».
2. 1789: Η «Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων», ουσιώδες έγγραφο της Γαλλικής Επανάστασης, εξασφαλίζει την ελευθερία λόγου. Ελευθερία Λόγου
3. 1791: Η πρώτη τροποποίηση της αμερικανικής Χάρτας των Δικαιωμάτων εγγυάται 4 ελευθερίες: θρησκευτική, του λόγου, του Τύπου και το δικαίωμα του συνέρχεσθαι. Ελευθερία Λόγου
4. 1859: Το δοκίμιο του φιλόσοφου Τζον Στιούαρτ Μιλ «Για την ελευθερία» επιχειρηματολογεί υπέρ της ανεκτικότητας και του ατομισμού. «Αν κάποια άποψη εξαναγκάζεται να σιωπήσει, αυτή η άποψη, από όσο μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα, είναι αληθής. Το να το αρνούμαστε αυτό ισοδυναμεί με το να συμπεραίνουμε εκ προοιμίου ότι είμαστε αλάνθαστοι».
5. 1948: Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υιοθετείται σχεδόν ομόφωνα από την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Παροτρύνει τα κράτη-μέλη να προωθούν τα ανθρώπινα, πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα, περιλαμβανομένων της ελευθερίας της έκφρασης και της θρησκευτικής ελευθερίας. Ελευθερία Λόγου
6. 1958: Οι «Δύο έννοιες της ελευθερίας» του Ησαϊα Μπερλίν προσδιορίζουν την αρνητική ελευθερία (ως απουσία ή έλλειψη εμποδίων, κωλυμάτων ή εξαναγκασμού) διαφορετική από τη θετική ελευθερία (ύπαρξη όρων της ελευθερίας). Ελευθερία Λόγου

Όλα αυτά και πολλά ακόμα -που για ευνόητους λόγους δεν αναφέρονται- οδήγησαν στην θεσμοθέτηση της προστασίας της Ελευθερίας Λόγου και Έκφρασης, τόσο στην Ελληνική , όσο και στη Διεθνή Έννομη Τάξη . Ελευθερία Λόγου

Η διεθνής και εθνική νομολογία έχουν αναγνωρίσει τη σπουδαιότητα της ελευθερίας του λόγου και του τύπου σε μια δημοκρατική κοινωνία. Σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 1 του Συντάγματος, «Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρώντας του νόμους του Κράτους». Η υπερνομοθετική κατοχύρωση του δικαιώματος αυτού αποτελεί εξειδίκευση του θεμελιώδους δικαιώματος του άρθρου 5 παρ.1 του Συντάγματος περί ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική της χώρας. Ελευθερία Λόγου

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε) οφείλουν να δημοσιοποιούν γεγονότα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της χώρας, συμβάλλοντας έτσι στη διαμόρφωση του δημοκρατικού φρονήματος των πολιτών, ενώ ταυτόχρονα ασκούν κριτική στην πολιτική εξουσία. Σύμφωνα άλλωστε με το άρθρο 14 παρ. 2 του Συντάγματος, «Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται». Ελευθερία Λόγου

Το άρθρο 5Α του Συντάγματος ορίζει ότι : «1. Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν με νόμο μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων. 2. Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19».

Ταυτόχρονα, όμως, υφίστανται και κάποιοι περιορισμοί: Ελευθερία Λόγου Ελευθερία Λόγου

1. Γενική οριοθέτηση κατ’ άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος Ελευθερία Λόγου

Σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος, «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη».

Οι οριοθετήσεις αυτές εφαρμόζονται σε όλα τα συνταγματικά δικαιώματα και συνιστούν καθολικές ρυθμίσεις. Η δράση του ανθρώπου πρέπει να μη συγκρούεται αλλά να συμφωνεί με το Σύνταγμα και συγκεκριμένα με όλες εκείνες τις διατάξεις που έχουν αυξημένη τυπική δύναμη αλλά και με όλες εκείνες του κοινού δικαίου που προβαίνουν σε εξειδίκευση των συνταγματικών διατάξεων και συμφωνούν με αυτή. Με την φράση «δικαιώματα των άλλων», εννοούνται κυρίως τα θεμελιώδη δικαιώματα όλων των άλλων φορέων, τα ατομικά δικαιώματα αλλά και τα ιδιωτικά δικαιώματα που προκύπτουν από το νόμο. Τα χρηστά ήθη συνιστούν ποινική ρήτρα και θα πρέπει να τονιστεί ότι κάθε προσβολή της ανθρώπινης αξίας έρχεται σε αντίθεση με τα χρηστά ήθη. Ελευθερία Λόγου

2. Η οριοθέτηση κατ’ άρθρο 14 παρ. 1 του Συντάγματος

Το Α.14 παρ.1 του Συντάγματος ορίζει ότι: «Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει… τους στοχασμούς του, τηρώντας τους νόμους του κράτους». Το Σύνταγμα, στο άρθρο αυτό αλλά και σε αρκετά άλλα, κατοχυρώνει την άσκηση ενός ατομικού δικαιώματος, υπό την προϋπόθεση της «τήρησης των νόμων» ή «εντός των ορίων των νόμων». Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, δεν πρόκειται ακριβώς για περιορισμό, οριοθέτηση των δικαιωμάτων, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση της ελευθερίας της έκφρασης, αλλά για προσδιορισμό του περιεχομένου τους: με την έννοια ότι μια ατομική ελευθερία δεν είναι ελευθερία από τον νόμο εν γένει, δηλαδή δεν είναι απαλλαγή από όλες τις νομοθετικές δεσμεύσεις.

Η δυνατότητα επιβολής ορίων στο δικαίωμα έκφρασης και διάδοσης στοχασμών, είτε με νόμο, είτε με κανονιστική πράξη της διοίκησης κατά ειδική εξουσιοδότηση νόμου, υπόκειται σε σοβαρούς περιορισμούς. Οι νομοθετικοί περιορισμοί πρέπει να επιβάλλονται για σοβαρούς λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος, αλλά και με ταυτόχρονο σεβασμό προς τις Συνταγματικά κατοχυρωμένες αρχές της ισότητας και την αναλογικότητας. Ελευθερία Λόγου

Κατ’ ακολουθία δε, και των περιορισμών επί του δικαιώματος της πληροφόρησης που τίθενται στο άρθρο 5Α του Συντάγματος, η άσκηση των δικαιωμάτων της έκφρασης και της διάδοσης της γνώμης και των στοχασμών και της λήψης και μετάδοσης πληροφοριών που συνεπάγονται καθήκοντα και ευθύνες, μπορεί να υπαχθεί σε ορισμένες διατυπώσεις, όρους, περιορισμούς ή κυρώσεις που προβλέπονται από το νόμο και αποτελούν αναγκαία μέτρα σε δημοκρατική κοινωνία, για την εθνική ασφάλεια, την εδαφική ακεραιότητα ή δημόσια ασφάλεια, την προάσπιση της τάξης και την πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία της υγείας ή της ηθικής, την προστασία της υπόληψης των δικαιωμάτων των τρίτων, την παρεμπόδιση της κοινολόγησης εμπιστευτικών πληροφοριών ή τη διασφάλιση του κύρους και της αμεροληψίας της δικαστικής λειτουργίας. Όλοι δηλαδή οι δημοσίου συμφέροντος λόγοι μπορούν να δικαιολογήσουν σχετικούς νομοθετικούς περιορισμούς και πάλι μόνο εφόσον πρόκειται για «αναγκαία» μέτρα μέσα σε μία δημοκρατική κοινωνία.

Στο σημείο αυτό θεωρώ σκόπιμη μια διευκρίνιση : κρατάμε την παραπάνω φράση, όμως όχι για αναφορά “στα της πανδημίας” Ελευθερία Λόγου

Το δικαίωμα της ελεύθερης εκφράσεως περιλαμβάνει και την ελευθερία συλλογής και διάδοσης ιδεών και πληροφοριών, χωρίς να είναι δυνατή η επέμβαση των δημόσιων αρχών.

Η ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης προβλέπεται από το άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα από το 1948, όπου αναφέρονται τα εξής: «Καθένας έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης, που σημαίνει το δικαίωμα να μην υφίσταται δυσμενείς συνέπειες για τις γνώμες του, και το δικαίωμα να αναζητεί, να παίρνει και να διαδίδει πληροφορίες και ιδέες, με οποιοδήποτε μέσο έκφρασης, και από όλο τον κόσμο».

Και στο άρθρο 19 του Διεθνούς Συμφώνου Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων αναφέρονται σχετικά με την ελευθερία του λόγου τα παρακάτω: «Ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να έχει την άποψή του χωρίς καμία παρέμβαση. Ο κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει το δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει και το δικαίωμα του καθενός να αναζητά, να λαμβάνει και να μεταδίδει οποιεσδήποτε πληροφορίες και ιδέες ανεξαρτήτως συνόρων, είτε προφορικά, είτε γραπτά ή εκτυπωμένα, σε μορφή τέχνης, ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο της επιλογής του».

Στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αναφέρονται τα ακόλουθα: «Ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει της ελευθερία διατήρησης της άποψης του, καθώς επίσης και του δικαιώματος να αναζητά και να μεταδίδει πληροφορίες και ιδέες χωρίς την παρέμβαση οποιασδήποτε κρατικής αρχής σε όλο τον κόσμο». Ελευθερία Λόγου

Στον δε Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, το δικαίωμα απαντάται ως εξής:

• Άρθρο 10 – Ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας. Το δικαίωμα αυτό συνεπάγεται την ελευθερία μεταβολής θρησκεύματος ή πεποιθήσεων καθώς και την ελευθερία εκδήλωσης του θρησκεύματος ή των πεποιθήσεών του, ατομικά ή συλλογικά, δημοσία ή κατ’ ιδίαν, με τη λατρεία, την εκπαίδευση, την άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων και τις τελετές.2. Το δικαίωμα αντίρρησης συνειδήσεως αναγνωρίζεται σύμφωνα με τις εθνικές νομοθεσίες που διέπουν την άσκησή του. Ελευθερία Λόγου
• Άρθρο 11 – Ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την ανάμειξη δημοσίων αρχών και αδιακρίτως συνόρων.2. Η ελευθερία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η πολυφωνία τους είναι σεβαστές.

Το ΕΔΔΑ μάλιστα, μέσα από τη νομολογία του, έχει ορίσει το δικαίωμα στην πληροφόρηση : ως δικαίωμα στην αληθή και έγκυρη πληροφόρηση, θεωρώντας το ταυτόχρονα ως προέκταση της ελευθερίας λόγου. Εάν δηλαδή οι παρεχόμενες προς τον πολίτη πληροφορίες -είτε από κρατικούς φορείς είτε από τα ΜΜΕ- είναι ψευδείς ή ακόμα και ανακριβείς, αυτό συνιστά παραβίαση του εν λόγω δικαιώματος.

Τι ορίζουμε , όμως, ως “δικαίωμα”; Ελευθερία Λόγου

Τα δικαιώματα νοούνται, ενίοτε, ως «νομικές σχέσεις». Όμως τα δικαιώματα εκφράζουν κατ’ αρχήν, ηθικές σχέσεις. Μια άποψη είναι αυτή που λαμβάνει το δικαίωμα ως δεσμό μεταξύ ενός ατόμου και μια ιδιότητας, από την οποία θα μπορούσε να προέλθουν (δευτερευόντως) συγκεκριμένες απαιτήσεις εναντίον ορισμένων προσώπων, είτε φυσικών είτε νομικών. Μια άλλη ιδέα είναι η λήψη αυτών των «σχέσεων» ως απαιτήσεων ή αξιώσεων ενός ατόμου έναντι άλλων ατόμων, ως προς μια ενέργεια ή μια κατάσταση. Τα δικαιώματα καθορίζουν και οριοθετούν το μέγεθος της αυθυπαρξίας, αυτονομίας και του αυτοκαθορισμού που διαθέτει κάθε άνθρωπος. Ελευθερία Λόγου

Αρκετά , όμως, με τη νομική πτυχή του ζητήματος. Για να υπάρχει το νομικό , άλλωστε, πρέπει να υπάρχει το πολιτικό και πριν αυτού το φιλοσοφικό. Γνωρίζουμε, επίσης, όλοι , ότι ο άνθρωπος -αν και όν λογικό- έχει την τάση να φτάνει τα πράγματα -εδώ την ελευθερία της έκφρασης- στα άκρα. Τι ορίζουμε όμως ως άκρο; Για να γίνει σαφές το ζήτημα αυτό, πρέπει πρώτα να αναφερθούμε στην φιλοσοφική έννοια του “απόλυτου δικαιώματος”: Ελευθερία Λόγου

Κλασσικό παράδειγμα για τον σκοπό αυτό είναι η θεωρία του R.Nozick. Ο Nozick ασχολείται με μια ηθική θεωρία βασισμένη στα δικαιώματα σύμφωνα με την οποία τα δικαιώματα είναι πρωτεύοντα στοιχεία και ενέχουν θέση απόλυτων πλευρικών περιορισμών, δηλαδή απαραβίαστων, από κάθε άλλο πρόσωπο, ηθικών κανόνων. Ορισμένες ενέργειες ή είδη ενεργειών αποκλείονται ως αδύνατα, καθώς έρχονται σε σύγκρουση με τα δικαιώματα των ατόμων.

Εντός της σφαίρας αυτονομίας που οριοθετεί ο Nozick, ο καθένας αποφασίζει κυριαρχικά να κάνει ό,τι θέλει στην αναζήτηση της ευτυχίας, ανεξάρτητα από τις ανάγκες και τις επιθυμίες των άλλων. Η ιδιοκτησία είναι επίσης δικαίωμα που απορρέει από αυτήν την αυτονομία. Αυτό συμβαίνει επειδή, για τον Nozick, από την έννοια της ιδιοκτησίας του εαυτού μας, η ιδιοκτησία που έχει αποκτηθεί είναι απλώς επέκταση του εαυτού μας.

Ο Nozick θεωρεί ότι κάθε πρόσωπο έχει κατ’ αρχήν δικαιώματα που συμπίπτουν με τον κατάλογο δικαιωμάτων του Locke. Κυρίως έχει δικαιώματα ιδιοκτησίας επί του εαυτού και υπό συνθήκες, ιδιοποιήσεως του εξωτερικού κόσμου.

Ο άνθρωπος εξοπλίζεται επίσης με δευτερογενή δικαιώματα άμυνας και αυτοδικίας τα οποία εμφανίζονται μετά από παραβίαση των πρώτων δικαιωμάτων από τρίτους οι οποίοι δεν τα σεβάστηκαν, δηλαδή παραβίασαν δικούς τους
πλευρικούς περιορισμούς. Τα δικαιώματα , όπως τα παρουσιάζει ο Nozick, είναι απόλυτα και δεν περιορίζονται χωρίς τη συναίνεσή του δικαιούχου τους.

Η ιδέα ότι τα δικαιώματα είναι πλευρικοί περιορισμοί είναι κεντρική στο έργο του Nozick.
Διακρίνει δύο τρόπους με τους οποίους μια ηθική θεωρία μπορεί να ενσωματώσει δικαιώματα: είτε ως ηθικούς περιορισμούς ή ως ηθικούς στόχους. Το με ποιο από τους δύο τρόπους θα λάβει χώρα η θεώρηση προσδιορίζει τη μορφή ή δομή μιας ηθικής θεωρίας.

Στην περίπτωση που σε μια θεωρία ένα χαρακτηριστικό αντιμετωπίζεται ως στόχος, τότε το
χαρακτηριστικό αποτελεί ένα τέλος και η θεωρία μας οδηγεί ώστε να ενεργούμε με τέτοιο
τρόπο ώστε το τέλος να πραγματοποιείται με ένα βέλτιστο τρόπο. Έτσι έχουμε ένα τέλος που
πρέπει να επιτευχθεί. Ελευθερία Λόγου

Από την άλλη πλευρά, μια θεωρία μπορεί να ενσωματώσει ένα χαρακτηριστικό ως ηθικό
περιορισμό. Η θεωρία του Nozick μας λέει να δράσουμε με τέτοιο τρόπο ώστε να μην παραβιασθεί ο περιορισμός. Οι πλευρικοί περιορισμοί ενσωματώνουν ένα χαρακτηριστικό σε μια ηθική θεωρία χωρίς να το συμπεριλάβουμε ως στόχο, αλλά ως περιορισμό στις δυνατές ηθικές ενέργειες

Οι πλευρικοί περιορισμοί δεν ασχολούνται με τους σκοπούς που πρόκειται να επιτευχθούν, αλλά μάλλον με τα μέσα που επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη αυτών των σκοπών.
Τα δικαιώματα προσδιορίζουν μια σφαίρα προστασίας γύρω από τα άτομα. Καθίστανται, έτσι, ηθικά απαραβίαστα αντικατοπτρίζοντας τα ηθικά όρια που δεν πρέπει να ξεπεραστούν.
Με το να συμπεριληφθούν τα δικαιώματα σε μια ηθική θεωρία με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζει ότι δεν αφήνεται ελεύθερο ηθικό πεδίο ώστε τα άτομα να αντιμετωπιστούν ως απλά μέσα και μόνο. Ο Nozick υποστηρίζει ότι ο σεβασμός του απαραβίαστου των προσώπων απαιτεί από εμάς να αποδεχτούμε μια ηθική θεωρία βασισμένη στα δικαιώματα η οποία τα αντιμετωπίζει ως ηθικούς περιορισμούς. Ελευθερία Λόγου

Ας δούμε , όμως, και μία κάπως πιο “χειροπιαστή” οπτική της παραπάνω θεωρίας: Ο Άρειος Πάγος θεώρησε ότι το βιβλίο «Εβραίοι. Όλη η αλήθεια» ως ένα επιστημονικό σύγγραμμα και, από την άποψη αυτή, αποτελεί ένα πρωτοφανές είδος στα χρονικά της διεθνούς νομολογίας.

Σύμφωνα με την απόφαση ΑΠ 3/15-4-2010 , κρίθηκε κατά πλειοψηφία ότι οι φράσεις «παραμύθι του Άουσβιτς», «ψεύδη για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης», «δήθεν βασανιστήρια των Εβραίων» και πολλές άλλες που σκόπιμα δεν θα παραθέσω, αποτελούν μόνο «αμφισβήτηση» του Ολοκαυτώματος –ενός αποδεδειγμένου ιστορικού γεγονότος- Ελευθερία Λόγου

Ενδεικτικά παραθέτω αυτούσια μερικά σημεία της απόφασης :

• Κατ’ αρχήν θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο κατηγορούμενος, κατά το αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ατόμου να αυτοπροσδιορίζεται, δηλώνει ότι είναι “Έλλην εθνικιστής”, γιατί πιστεύει στον Ελληνικό εθνικισμό και δεν εκφράζει ξένους εθνικισμούς (όπως ο ναζισμός είναι η εκδήλωση του γερμανικού εθνικισμού και ο φασισμός εκδήλωση του ιταλικού εθνικισμού), υπό το πρίσμα δε της ιδεολογικής του αυτής τοποθέτησης πρέπει να δει ο αναγνώστης του επίμαχου βιβλίου τα διαλαμβανόμενα σ’ αυτό και ιδιαίτερα τα αναφερόμενα για το ολοκαύτωμα των Εβραίων.
• Ο κατηγορούμενος συγγραφέας ερμηνεύοντας και αξιολογώντας ιστορικά γεγονότα και συμπεριφορές προσώπων, παραθέτοντας συνάμα και τις πηγές του, εκφράζει προσωπικές του απόψεις, οι οποίες είναι σύμφυτες με τις πολιτικοϊδεολογικές του απόψεις, οι οποίες είναι ακραίες και αντιδημοκρατικές, η ανεκτικότητα όμως της δημοκρατικής κοινωνίας του παρέχει τη δυνατότητα να τις εκφράζει ελεύθερα και απρόσκοπτα.
• Εξάλλου η άρνηση ιστορικών γεγονότων δεν αποτελεί στην Ελλάδα ποινικό αδίκημα, και ως εκ τούτου και στην περίπτωση που η άρνηση αυτή διανθίζεται με σχόλια και χαρακτηρισμούς που ενοχλούν την πλειοψηφία των πολιτών, όπως συμβαίνει με τις απόψεις που εκφράζει ο κατηγορούμενος στο επίμαχο βιβλίο για το ολοκαύτωμα των Εβραίων, δεν καταλείπεται έδαφος για κατ’ ουσίαν εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 1 και 2 του νόμου 927/1979.
• Περαιτέρω, με όσα διαλαμβάνει ο κατηγορούμενος στο παραπάνω βιβλίο δεν παρακινεί από πρόθεση σε πράξεις ή ενέργειες που μπορούν να προκαλέσουν διακρίσεις, μίσος ή βία κατά προσώπων, ούτε εκφράζει προσβλητικές ιδέες, λόγω της εθνικής και φυλετικής καταγωγής των Εβραίων αλλά αναφερόμενος σε συγκεκριμένα περιστατικά αξιολογεί αρνητικά τη συμπεριφορά των προσώπων αυτών, σύμφωνα με τις προσωπικές του απόψεις, δικαίωμα αναφαίρετο για κάθε συγγραφέα. Ελευθερία Λόγου
• Αντίθετη εκδοχή θα οδηγούσε σε ανεπίτρεπτο περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης και της διάδοσης των ιδεών, ενώ στη δικαζόμενη υπόθεση δεν υφίστανται οι εξαιρέσεις και η υπέρβαση των ορίων που θέτουν οι παραπάνω συνταγματικές διατάξεις και το άρθρο 10 παρ. 2 της Ε.Σ.Δ.Α, που πρέπει να ερμηνεύονται αυστηρά.

Σύμφωνα με τους μειοψηφούντες δικαστές : «τα ανωτέρω αποσπάσματα του βιβλίου του κατηγορουμένου, που δέχθηκε το Εφετείο ως αποδειχθέντα, αναφέρονται αδιακρίτως κατά των Εβραίων, διακρίνονται δε από εμπάθεια και φανατισμό» Ελευθερία Λόγου

Γιατί, όμως, έχει τόση σημασία αυτή η απόφαση του ΑΠ; Ας δούμε κάποια βασικά συμπεράσματα βάσει αυτής :

• Η Ελλάδα είναι ένα κράτος, στο οποίο δεν υπάρχει εν γένει νομολογία για τα εθνικο-σοσιαλιστικά εγκλήματα. Συνεπώς, δεν υφίσταται αντίστοιχη δικαστική συλλογική μνήμη
• Η ΑΠ 3/15-4-2010 αντιβαίνει σε βασικές κατευθύνσεις της ελληνικής νομοθεσίας, στη διεθνή νομολογία,  στις καταθέσεις αυτουργών και συνεργών ενώπιων εθνικών και διεθνών δικαστηρίων , καθώς και στις μαρτυρίες των ελάχιστων Ελλήνων επιζώντων του Ολοκαυτώματος.
• Από την άποψη της λειτουργίας της ως μέσου ιστορικής παιδείας και ηθικο-πολιτικής διαπαιδαγώγησης των νεότερων κυρίως γενεών η ΑΠ 3/15-4-2010 δεν προσέγγισε το Ολοκαύτωμα ως ένα ματωμένο κεφάλαιο και της ελληνικής ιστορίας. Η απόφαση δεν υπερασπίστηκε τη μνήμη των θυμάτων και την τιμή των επιζώντων Ελλήνοεβραίων, ως πολιτών του Ελληνικού Κράτους.
• Το πιο αμφιλεγόμενο σημείο της παραπάνω επισκόπησης δεν είναι ότι ο συγγραφέας ενός βιβλίου αρνητισμού απαλλάχτηκε δυνάμει της ελευθερίας του λόγου καίτοι αναγνωρίζεται το ψεύδος των μισάνθρωπων ισχυρισμών του, αλλά ότι η ελληνική δικαιοσύνη θεώρησε το βιβλίο αυτό επιστημονικό. Ελευθερία Λόγου

Ο Άρειος Πάγος, εδώ, ερμηνεύει το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης ως “απόλυτο δικαίωμα , χωρίς κανέναν ηθικό περιορισμό” – μια γενικά αποδεκτή οπτική αν μιλούσαμε για οποιοδήποτε άλλο δικαίωμα πέραν του επίμαχου. Τι εννοώ με αυτό ; Η θέαση της ελευθερίας της έκφρασης ως απόλυτου δικαιώματος είναι άκρως επικίνδυνη για το δημοκρατικό πολίτευμα, και αυτό γιατί δίνεται βήμα στη ρητορική μίσους, την προκατάληψη , τον εθνικισμό – φανατισμό . Όλα στο όνομα της ελευθερίας της έκφρασης. Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε πάντοτε πως όσοι θέλησαν και τελικά κατάφεραν να καταλύσουν το δημοκρατικό πολίτευμα και ιδεώδες , το έπραξαν έχοντας ως “σημαία” τους την ελευθερία του λόγου. Ελευθερία Λόγου

Αν μάλιστα πάμε πίσω στην αρχή του κειμένου αυτού , θα δούμε τους περιορισμούς που θέτει το Σύνταγμά μας στα άρθρα 5 και 14 και φυσικά θα δούμε ότι η απόφαση του ΑΠ είναι προδήλως ασύμφωνη, τόσο προς τους περιορισμούς αυτούς, όσο και με τη διεθνή νομολογία αναφορικά με παρόμοια “περιστατικά”. Το πως και το γιατί συνέβη κάτι τέτοιο, παραμένει ως τροφή για σκέψη…

Ένα άλλο παράδειγμα προς την υποστήριξη των περιορισμών στην ελευθερία του λόγου, είναι η επίσης “ελληνική περίπτωση” της Χρυσής Αυγής : ένα πολιτικό κόμμα -χαρακτηρισμένο πλέον ως εγκληματική οργάνωση- το οποίο σύσσωμο αντιβαίνει στους δημοκρατικούς θεσμούς, προωθώντας τον ρατσισμό, την ομοφοβία, τους ανθρώπους β’ κατηγορίας, πίσω από τη γνωστή προαναφερθείσα “σημαία της ελευθερίας του λόγου” Ελευθερία Λόγου

Τόσο ο συγγραφέας του επίμαχου βιβλίου, όσο και οι υποστηρικτές της ΧΑ έκαναν ακριβώς το ίδιο πράγμα : απόλυτη χρήση του δικαιώματος της ελευθερίας του λόγου. Η απόλυτη χρήση , όμως, οδηγεί στην κατάχρηση. Όταν ένα δικαίωμα νοείται ως απόλυτο , μοιραία οδηγεί στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα, την καταστρατήγησή του. Αυτό συνέβη , άλλωστε , και στην γνωστή “περίοδο της Τρομοκρατίας” αμέσως μετά την Γαλλική Επανάσταση: η ατομική ελευθερία θεωρήθηκε απόλυτο καθολικό δικαίωμα και αυτό οδήγησε σε μια νέα μορφή καταπίεσης των πολιτών , των αδύναμων από των ισχυρών. Ελευθερία Λόγου

Και για να μην παρεξηγηθώ: προφανώς και δεν πρέπει να τίθενται περιορισμοί “από παντού” στο όνομα της προστασίας της δημοκρατικής πολιτείας. Αυτό που θεωρώ σκόπιμο να γίνει είναι να εφαρμόζονται πλήρως οι ήδη κατοχυρωμένοι περιορισμοί: ο φανερά αντιδημοκρατικός, μισαλλόδοξος, ρατσιστικός λόγος πρέπει να τιμωρείται. Κάθε πράξη που αποσκοπεί σε φυλετικές ή έμφυλες ή οποιουδήποτε είδους διακρίσεις των ανθρώπων πρέπει να τιμωρείται. Τελεία.

Και όλοι εμείς δεν πρέπει να ξεχνάμε : “η ελευθερία μου σταματά , εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου.“ Ελευθερία Λόγου

Βιβλιογραφία / Μελέτη:

1. Κόκκαλης Παναγιώτης, Περιορίζοντας την ελεύθερη έκφραση : το παράδειγμα του μισαλλόδοξου λόγου, Pro Justitia, Θεσσαλονίκη, 2022
2. Σύνταγμα της Ελλάδος
3. Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ
4. Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
5. Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
6. R. Nozick, Philosophical Explanations. Oxford: Oxford University Press. 1981
7. Φ. Βασιλόγιαννης, Demoktesis και res extra commercium: μια καντιανή απάντηση στον Nozic
8. ΣΝ. Ντίλης, “Η θεμελίωση και η υφή των δικαιωμάτων σύμφωνα με τον Robert Nozick.” (Διπλωματική Εργασία), Αθήνα 2020.
9. ΑΠ 3/15-4-2010 Ελευθερία Λόγου

Διαβάστε περισσότερα: Ελευθερία Λόγου