Γράφει η Ελένη Στάμου Δικαίωμα ψήφο
Οι εκλογές αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας ως το μέσο που ρυθμίζει την σχέση μεταξύ των εκπροσώπων και των πολιτών. Είναι η φωνή και η έκφραση του λαού όσον αφορά τις απαιτήσεις και τις προσδοκίες που έχει απέναντι στο κράτος και το πολιτικό σύστημα. Βέβαια ιδιαίτερα στην χώρα μας έχει παρατηρηθεί πως ένας βαθμός των πολιτών αποφασίζει να αποστασιοποιείται από τις κάλπες λόγω της μειωμένης εμπιστοσύνης τους απέναντι στα εκλογικά συστήματα και τους εκπροσώπους. Τι σημαίνει όμως αυτό για την δημοκρατία;
Αρχικά οι εκλογικές διαδικασίες θεωρούνται ως η δημοκρατία στην πράξη. Είναι η δύναμη των ανθρώπων να ελέγχουν την κυβέρνηση τους, εκλέγοντας εκπροσώπους που θα εκφράσουν τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες τους καθώς η άμεση μορφή της δημοκρατίας δεν μπορεί να εφαρμοστεί στις σύγχρονες κοινωνίες. Γίνεται αντιληπτό πως ο βαθμός συμμετοχής των πολιτών στις εκλογές είναι ιδιαίτερα καθοριστικός για το πολιτικό γίγνεσθαι.
Επομένως η καθιέρωση της υποχρεωτικής ψήφου φαίνεται μια αναγκαιότητα. Είναι όμως έτσι;
Πράγματι, η πρακτική αυτή θα επέφερε αυξημένη συμμετοχή, μετριάζοντας το ποσοστό αποχής των ψηφοφόρων για μεγάλα χρονικά διαστήματα, καθώς αν πράξουν διαφορετικά θα υποστούν κυρώσεις, βάζοντας ένα τέλος στις κρίσεις συμμετοχής που αποτελούν πλέον μάστιγα σε τόσες πολλές ανεπτυγμένες δημοκρατίες κρατών. Όμως ταυτόχρονα θα οδηγούσε και σε χαμένες ψήφους.
Αυτό σημαίνει πως θα αυξάνονταν μαζί και ο αριθμός των τυχαίων και απερίσκεπτων ψήφων, αφού εκείνοι που αποφασίζουν να απέχουν από την πολιτική είναι εκείνη που δεν την κατανοούν και ενδιαφέρονται λιγότερο για αυτήν. Σημαντικός παράγοντας σε αυτό είναι η πολιτική αλλοτρίωση που υφίστανται τα άτομα εξαιτίας της παθογένειας του πολιτικού μας συστήματος με αποτέλεσμα να αισθάνονται αγανακτισμένοι και θιγμένοι και εν τέλει να εστιάζουν μόνο στις κυρώσεις που θα λάβουν.
Ταυτόχρονα όμως , αναμφισβήτητη είναι και η αύξηση της νομιμότητας. Με την αυξημένη συμμετοχή που έρχεται με την υποχρεωτικότητα της ψήφου είναι πιο πιθανόν να σχηματιστούν κυβερνήσεις που στηρίζονται στην λαϊκή πλειοψηφία και όχι στην εκλογική. Με τον τρόπο αυτόν θα διασφαλιζόταν, τμήματα της κοινωνίας που δεν είναι τόσο έως και καθόλου πολιτικά ενεργά, να μην παραμελούνται από τις κυβερνήσεις, ενισχύοντας έτσι την δημοκρατική νομιμότητα.
Επομένως η ψήφος εκφράζει το πολιτικό καθήκον μας ως πολίτες. Στα σύγχρονα έθνη- κράτη η ιδιότητα του πολίτη εκφράζεται ως αμοιβαία δικαιώματα μεταξύ των ατόμων τα οποία συνοδεύονται όμως και από κάποιες υποχρεώσεις. Έτσι και στο δικαίωμα της ψήφου εμπεριέχεται ένα καθήκον άσκησης αυτού του δικαιώματος ακόμα κι αν ο νομικός εξαναγκασμός του εξασφαλίζει μόνο την εκπλήρωση αυτού. Βέβαια είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως αυτό θα οδηγήσει στην πολιτική κοινωνικοποίηση και διαπαιδαγώγηση των πολιτών καθώς η επιβολή αυτή θα δώσει το κίνητρο για πολιτικό ακτιβισμό διαμορφώνοντας ενημερωμένους πολίτες.
Ωστόσο το να προσδώσουμε έναν εξαναγκαστικό χαρακτήρα στο δικαίωμα της ψήφου σε μια πρώτη σκέψη ίσως να φανεί αντιδημοκρατικό. Όμως αυτό που φαίνεται να μας διαφεύγει είναι πως στην πραγματικότητα η προαιρετική ψήφος είναι αυτή που φέρνει τα ευάλωτα τμήματα της κοινωνίας σε κοινωνική μειονεξία. Έρευνες έχουν δείξει πως οι φτωχοί, οι λιγότερο μορφωμένοι, οι περιθωριοποιημένοι είναι λιγότερο πιθανοί στο να ψηφίσουν.
Το αποτέλεσμα είναι λοιπόν, να αποφασίζουν για εκείνους αυτοί που θεωρούνται κοινωνικά ισχυροί οι οποίοι εκφράζουν τα δικά τους συμφέροντα παραμελώντας σημαντικά τις ανάγκες των μειονοτικών ομάδων.
Μολονότι η επιβολή της αναγκαστικής ψήφου φαίνεται να επιφέρει αρκετά πλεονεκτήματα για την δημοκρατία ενός κράτους δεν παύει να είναι εξαναγκασμός και παραβίαση της ατομικής ελευθερίας.
Η αποχή ενός πολίτη από τις κάλπες μπορεί να είναι προϊόν ορθολογικής σκέψης και μια συνειδητή πράξη που υποδηλώνει την ιδεολογική τοποθέτηση του, όπως το ενδεχόμενο να μην υπάρχει ένα ευρύ φάσμα επιλογής υποψηφίων και κομμάτων, μια προσπάθεια απόρριψης του ίδιου του πολιτικού συστήματος. Συνεπώς από αυτήν την οπτική η μη ψήφος εμφανίζεται να είναι σημαντική όσο και η ίδια η ψήφος.
Παράλληλα σημαντικό είναι να τονιστεί πως η εξαναγκαστική ψήφος αντιμετωπίζει το πρόβλημα και όχι την ουσία του, τα αιτία του, όπως άλλωστε και κάθε είδους εξαναγκασμού. Συγκαλύπτει δηλαδή βαθύτερα αιτία, όπως η μειωμένη εμπιστοσύνη, η ελλιπής πολιτική διαπαιδαγώγηση και οι αναχρονιστικές πολιτικές τακτικές. Φυσικά αυτό θα καθιστούσε και λιγότερο πιθανή την επίλυση των ζητημάτων αυτών
Τέλος αν όντως εφαρμοζόταν η υποχρεωτική καθολική ψηφοφορία η εστίαση των κομμάτων θα μπορούσε να διαστρεβλωθεί. Αυτό σημαίνει ότι τα κόμματα θα προσαρμόζαν τις στρατηγικές τους προκειμένου να προσελκύσουν πιο ευμετάβλητες ομάδες ατόμων ώστε να αυξήσουν την εκλογική τους βάση. Ο αντίκτυπος αυτού θα ήταν όμως η παράβλεψη των συμφερόντων του μεγαλύτερου μέρους του εκλογικού σώματος, οδηγώντας σε μείωση της συνοχής και σε αύξηση της πόλωσης.
Όπως λοιπόν προκύπτει από όσα εκθέσαμε παραπάνω η ψήφος είναι η έκφραση της πολιτικής συμπεριφοράς που μπορεί να διαμορφώσει καθοριστικά το μέλλον ενός κράτους. Δεν είναι τυχαίο που αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα καθώς έχουν γίνει σημαντικοί αγώνες στην διάρκεια της ιστορίας για να μπορεί να ασκείται καθολικά από όλους προκειμένου οι ίδιοι οι πολίτες να μπορούν να σφυρηλατούν ως ένα βαθμό τον βίο τους και να διατηρούν την ελευθερία τους, επομένως είναι καθήκον μας να το ασκούμε.