Η διαφορά των εμπορικών από τις αστικές πράξεις και η κατηγοριοποίηση τους

Γράφει ο Άγγελος Τσιρώνης αστικές πράξεις

Ως εμπορικό δίκαιο νοείται το σύνολο των κανόνων, που αφενός μεν προσδιορίζουν τις εμπορικές πράξεις, ως δικαιοπραξίες, ξεχωρίζοντάς τες από αυτές του αστικού δικαίου αφετέρου δε προσδιορίζουν και τους εμπόρους είτε ως φυσικά, είτε ως νομικά πρόσωπα, ρυθμίζοντας όσα είναι σχετικά με την εμπορική τους ιδιότητα.

 Η ελληνική νομοθεσία του εμπορικού δικαίου ερείδεται στις διατάξεις του βασιλικού διατάγματος της 2/14 Μαΐου 1835 «περί αρμοδιότητας των εμποροδικείων», το οποίο συνιστά το μεταφρασμένο κείμενο των άρθρων 631-639 του γαλλικού Code de Commerce,  αλλά και στον εμπορικό νόμο, όπου και αυτός αποτελεί μετάφραση του γαλλικού Code de Commerce. Άρα η βασικότερη πηγή του ελληνικού εμπορικού δικαίου είναι ο Γαλλικός Εμπορικός Κώδικας. 

Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, το εμπορικό δίκαιο προσδιορίζει τις εμπορικές δικαιοπραξίες. Όμως, όπως και στο εμπορικό έτσι και στο αστικό δίκαιο υπάρχουν δικαιοπραξίες, δηλαδή εξωτερικευμένες δηλώσεις βουλήσεως που αποσκοπούν στην παραγωγή ορισμένου αποτελέσματος που έχει έννομες συνέπειες, για αυτό τον λόγο πρέπει να διακρίνουμε τις μεν, από τις δε. Για να χαρακτηριστεί μια πράξη ως εμπορική, πρέπει να περιέχει ένα στοιχείο εμπορικότητας, έστω και αν ο αντισυμβαλλόμενος δεν ασκεί από μεριάς του εμπορική πράξη. Πρέπει δηλαδή το ένα από τα δύο αντισυμβαλλόμενα μέρη να είναι έμπορος, όπου σύμφωνα με το άρθρο 1 του Εμπορικού Νόμου, ως έμποροι ορίζονται «… όσοι μετέρχονται πράξεις εμπορικάς και κύριον επάγγελμα έχουν την εμπορίαν». 

Μερικά παράδειγμα για να γίνει αντιληπτή η διάκριση στηρίζονται στις ΑΚ513 και ΑΚ574 επ. αντίστοιχα.

Στην πρώτη περίπτωση, η υποσχετική δικαιοπραξία του πωλητή να μεταβιβάσει την κυριότητα του αντικειμένου στον αγοραστή, χαρακτηρίζεται ως δικαιοπραξία αστικού δικαίου, ενώ η ανάληψη υποχρέωσης πληρωμής του τιμήματος από τον αγοραστή, αν αυτός αγοράζει το προϊόν με σκοπό να το μεταπωλήσει (βλ. άρθρο 2 β.δ, περί αρμοδιότητας των εμποροδικείων), είναι εμπορική δικαιοπραξία. 

Στην δεύτερη περίπτωση, της ΑΚ574επ. αν κάποιος μισθώνει ένα ακίνητο με σκοπό να μείνει αυτός με την οικογένειά του, τότε ασκεί μια αστική δικαιοπραξία, ενώ αν μισθώνει ένα ακίνητο, προκειμένου να ασκήσει την εμπορική του δραστηριότητα, ναι μεν ασκεί μια αστική πράξη αλλά εφόσον την ασκεί στο πλαίσιο της εμπορίας του, αυτή θα είναι εμπορική και πιο συγκεκριμένα παράγωγα εξ υποκειμένου εμπορική πράξη. Τέλος στην έκδοση εισιτηρίου από γραφείο ταξιδιών, η εντολή (ΑΚ713) του πελάτη για την έκδοσή του είναι μια αστική πράξη, ενώ η έκδοσή του από το γραφείο είναι εμπορική (επιχείρηση γραφείου παροχής υπηρεσιών, άρθρο 2 β.δ.). αστικές πράξεις

Τώρα που έγινε η διάκριση μεταξύ των αστικών και των εμπορικών πράξεων, μπορούμε να προχωρήσουμε στην ταξινόμηση των τελευταίων. Οι εμπορικές πράξεις διαιρούνται σε πρωτότυπα εμπορικές πράξεις, που απαριθμούνται από το β.δ 2/14 Μαΐου 1835, άρθρα 2 και 3 και σε παράγωγα εμπορικές πράξεις. αστικές πράξεις

Ο παράνομος ή αθέμιτος χαρακτήρας δεν επιδρά στο κύρος της εμπορικότητας, επομένως η αγορά προς μεταπώληση για παράδειγμα ναρκωτικών, συνιστά κανονικά εμπορική πράξη κατά το άρθρο 2 του β.δ  2/14 Μαΐου 1835. Αντιθέτως εμπορικές πράξεις δεν είναι όσες αφορούν τα ακίνητα, καθώς έχουν αποκλειστικά αστικό χαρακτήρα – προσοχή, δεν αναφερόμαστε στις παράγωγα εξ υποκειμένου, όπως πριν, που ο έμπορος στο πλαίσιο της εμπορίας του, μισθώνει ακίνητο- καθώς και οι πράξεις που αφορούν την γεωργία, την εξόρυξη και την συλλογή πρώτων υλών, όπως οι αλυκές, τα λατομεία και η υλοτόμηση. αστικές πράξεις

Αναφορικά με τις πρωτότυπα εμπορικές πράξεις, είναι όσες προβλέπονται από τα άρθρα 2 και 3 για το χερσαίο και το θαλάσσιο εμπόριο αντίστοιχα, του βασιλικού διατάγματος. Για να χαρακτηριστούν αυτές οι πράξεις ως εμπορικές, είναι αδιάφορο αν αυτός που τις ασκεί είναι έμπορος ή όχι. Για παράδειγμα, στην «επιχείρηση» προμήθειας, αν ο Α που δεν είναι έμπορος υποσχεθεί στον Β να του προμηθεύσει έναντι ανταλλάγματος ένα ρολόι, το οποίο και δεν έχει τη στιγμή της πώλησης αλλά θα το αποκτήσει μελλοντικά από επαχθή αιτία, τότε ασκεί κανονικά μια πρωτότυπα εμπορική πράξη του άρθρου 2 του β.δ για το χερσαίο εμπόριο. αστικές πράξεις

Τέλος, όσον αφορά τον όρο «επιχείρηση», που συνοδεύει κάποιες πρωτότυπα εμπορικές πράξεις, όπως αυτήν της προμήθειας που αναφέρθηκε προηγουμένως, σημειώνεται ότι είναι συνώνυμος με τον όρο «πράξη» και εμπεριέχει τα χαρακτηριστικά της εμπορικότητας, δηλαδή την διαμεσολάβηση, την επιδίωξη κέρδους και τον κίνδυνο.

Η δεύτερη κατηγορία είναι οι παράγωγα εμπορικές πράξεις, όπου διακρίνονται περαιτέρω σε παράγωγα εξ αντικειμένου και εξ υποκειμένου. Οι πρώτες αποτελούν πράξεις που αποκτούν εμπορικό χαρακτήρα επειδή συνδέονται στενά με άλλη πράξη που είναι πρωτότυπα εμπορική, ενώ οι δεύτερες ονομάζονται έτσι, επειδή διενεργούνται από έμπορο. Μια παράγωγα εξ αντικειμένου εμπορική πράξη, είναι αρχικά αστική αλλά λόγω της εξάρτισής της από μια άλλη πρωτότυπα εμπορική πράξη, αποκτάει και αυτή εμπορικό χαρακτήρα.

Για παράδειγμα, η μίσθωση (ΑΚ574) γηπέδου, είναι μια αστική πράξη. Όταν όμως μισθώνεται για την διεξαγωγή μιας συναυλίας στον χώρο αυτό, τότε αποκτά εμπορικό χαρακτήρα ( επιχείρηση δημοσίων θεαμάτων, β.δ άρθρο 2). Αναφορικά με τις παράγωγα εξ υποκειμένου εμπορικές πράξεις, αυτές «εμπορικοποιούνται»  σύμφωνα με το τεκμήριο εμπορικότητας, το οποίο περιγράφεται στην παράγραφο 2 του άρθρου 8 του β.δ της 2/14 Μαΐου 1835. «Τα γραμμάτια όμως τα παρ’ εμπόρων υπογεγραμμένα θεωρούνται ως ένεκα του εμπορίου αυτών γενόμενα, εάν άλλη τις αιτία δεν υπ’αρχη ρητώς εκπεφρασμένη εις αυτά». αστικές πράξεις

Σύμφωνα με το περιεχόμενο αυτού του τεκμηρίου, οι πράξεις, που δεν είναι εμπορικές, αλλά γίνονται από έμπορο με σκοπό να εξυπηρετήσουν την εμπορική του δραστηριότητα , τεκμαίρονται ως εμπορικές. Για παράδειγμα η σύσταση ενεχύρου (ΑΚ 1211), που είναι μια αστική πράξη, αν γίνει από έμπορο, τότε θα χαρακτηριστεί ως παράγωγα εξ υποκειμένου εμπορική πράξη.

Και κάπως έτσι στοιχειοθετούνται οι διακρίσεις μεταξύ αστικών και εμπορικών πράξεων, καθώς και απαριθμούνται οι κατηγορίες των τελευταίων, οι οποίες είναι μείζονος σημασίας για την κατανόηση του εμπορικού δικαίου, καθώς αποτελούν την θεμέλια λίθο του. Βέβαια ο κλάδος του εμπορικού δικαίου και οι κανόνες βάσει των οποίων ασκείται η εμπορία είναι αμέτρητοι, για αυτόν τον λόγο οι εμπορικές πράξεις αν και σημαντικές για την κατανόηση αυτού του κλάδου, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια μικρή πτυχή μπροστά σε αυτόν τον ωκεανό κανόνων που διέπουν το εμπορικό δίκαιο. 

Διαβάστε περισσότερα: αστικές πράξεις