Με αφορμή την αλυσιτελή ανάθεση διερευνητικών εντολών από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας για το σχηματισμό Κυβέρνησης, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούμε και να αναλύσουμε τα εκλογικά συστήματα συλλήβδην, αλλά και το ισχύον εκλογικό σύστημα εξηγώντας συνάμα το λόγο διενέργειας δεύτερης ψηφοφορίας. κάλπη

Τι είναι οι διερευνητικές εντολές;

Αρχικά, ο διορισμός Κυβέρνησης και Πρωθυπουργού ανήκουν στις αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας όπως ορίζει το άρθρο 37 του Συντάγματος. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι εκείνος ο οποίος «… διορίζει τον Πρωθυπουργό και, με πρότασή του, διορίζει και παύει τα λοιπά μέλη της Κυβέρνησης και τους Yφυπουργούς» όπως ορίζει η παρ.1 του άρθρου 37 του Συντάγματος.

Εάν κανένα κόμμα δεν συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών (151 και άνω), τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία (που έχουμε όταν το πρώτο κόμμα διαθέτει περισσότερες έδρες από το δεύτερο, αλλά αυτές δεν υπερβαίνουν τις 150) διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού Κυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής (άρθρο 37 παρ. 1, εδ. β). κάλπη

Η κυβέρνηση έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής όταν οι θετικές ψήφοι -ψήφοι εμπιστοσύνης- είναι περισσότερες από το μισό των παρόντων, στην επιβεβαιωτικού χαρακτήρα αυτή διαδικασία, βουλευτών και ταυτόχρονα φθάνουν ή υπερβαίνουν τα δύο πέμπτα του συνόλου (δηλαδή τους 120). Πράγματι, αυτό έγινε και μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των εκλογών που διεξήχθησαν στις 21 Μαΐου 2023, με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, να παρέχει στον αρχηγό της Νέας Δημοκρατίας, Κυριάκο Μητσοτάκη, του κόμματος που διέθετε τη σχετική πλειοψηφία, τη διερευνητική εντολή για το σχηματισμό Κυβέρνησης. κάλπη

Η πρώτη αυτή φάση απέβη ατελέσφορη, καθώς ο Κυριάκος Μητσοτάκης και το κόμμα του Νέα Δημοκρατία δεν κατάφεραν να συγκροτήσουν Κυβέρνηση, η οποία να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Αφότου ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία και με τη προϋπόθεση ότι δεν διαπιστώθηκε δυνατότητα σχηματισμού Κυβέρνησης από το κόμμα με την σχετική πλειοψηφία, περνάμε σε ένα δεύτερο στάδιο κατά το οποίο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος ( άρθρο 37 παρ. 3), όπως και έγινε με την παροχή αυτής της εντολής από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας στον Αλέξη Τσίπρα, αρχηγό του κόμματος Σύριζα-Προοδευτική Συμμαχία. κάλπη

Η διαδικασία αυτή γίνεται για τρίτη και τελευταία φορά στο τρίτο σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμμα, που στις εκλογές της 21ης Μαΐου 2023 ανεδείχθη το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής με αρχηγό τον Νίκο Ανδρουλάκη. Κάθε διερευνητική εντολή διαρκεί τρεις ημέρες.

Σε περίπτωση που οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, όπως συνέβη στις εκλογές της 21ης Μαΐου, τότε το άρθρο 37 παρ. 3 εδ. γ ορίζει ότι « …ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων και, αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού Kυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Bουλής, επιδιώκει το σχηματισμό Kυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Βουλής για τη διενέργεια εκλογών και σε περίπτωση αποτυχίας αναθέτει στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Eπικρατείας ή του Aρείου Πάγου ή του Eλεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό Kυβέρνησης, όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής, για να διενεργήσει εκλογές, και διαλύει τη Bουλή.»

Κατηγορίες εκλογικών συστημάτων κάλπη

Έχοντας εξηγήσει το τελικό αυτό και διαδικαστικό στάδιο για το σχηματισμό της Κυβέρνησης, μπορούμε να αναλύσουμε και να αναπτύξουμε ποιά είναι αυτά τα εκλογικά συστήματα με τα οποία ορίζονται και καθορίζονται οι απόλυτες ή οι σχετικές πλειοψηφίες που αναφέρθηκαν, αυτές δηλαδή οι διαδικασίες μέσω των οποίων αναδεικνύεται το κυβερνών κόμμα, εκείνο το κόμμα που θα μπορέσει να σχηματίσει Κυβέρνηση. κάλπη

Ειδικότερα, η έννοια του εκλογικού συστήματος διακρίνεται σε ευρεία και στενή εννοία. Εκλογικό σύστημα εν ευρεία εννοία είναι όλες εκείνες οι ρυθμίσεις οι οποίες διέπουν την εκλογική διαδικασία από την αρχή της προεκλογικής περιόδου μέχρι την νόμιμη ανακήρυξη των εκλεγμένων υποψηφίων. Από την άλλη πλευρά, το εκλογικό σύστημα εν στενή εννοία είναι η μέθοδος κατανομής των εδρών ενός αντιπροσωπευτικού σώματος με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών. Επιπλέον, τα εκλογικά συστήματα εν στενή εννοία διακρίνονται σε πλειοψηφικά, σε αναλογικά και σε μικτά, ανάλογα με την υιοθετούμενη κάθε φορά αρχή της αντιπροσώπευσης.

Η αρχή της πλειοψηφίας συνίσταται είτε σε απόλυτη είτε σε σχετική. Στην περίπτωση που απαιτείται απόλυτη πλειοψηφία (151 έδρες και άνω), εάν αυτή δεν συγκεντρωθεί οδηγούμαστε στη διενέργεια νέας ψηφοφορίας. Στον αντίποδα, στην σχετική πλειοψηφία αρκεί μια ψηφοφορία.

Στην περίπτωση της αρχής της αναλογικότητας και των αναλογικών συστημάτων έχουμε κατανομή των εδρών σε όλους του υποψήφιους ανάλογα με την εκλογική τους δύναμη. Με άλλα λόγια, ισχύει η αρχή ότι κάθε κόμμα εκλέγει τόσους βουλευτές όση είναι και η εκλογική του δύναμη στην Επικράτεια.

Λόγω των μειονεκτημάτων που έχουν οι δύο αυτές κατηγορίες εκλογικών συστημάτων, παρατηρείται πλέον να επιλέγονται και να εφαρμόζονται μικτά συστήματα, με απότοκο την αποφυγή τόσο της περιοριστικής επίδρασης των πλειοψηφικών συστημάτων με τον αποκλεισμό των μικρών σχηματισμών (μειονέκτημα χαμένων ψήφων)-κάτι το οποίο θα πρέπει να αποφεύγεται και να περιορίζεται, καθώς αντιβαίνει στην αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών στα πολιτικά κόμματα- όσο και του κατακερματισμού της Βουλής στις περιπτώσεις των αναλογικών συστημάτων, γεγονός που έχει ως απόρροια την αδυναμία στήριξης βιώσιμης κυβέρνησης. κάλπη

Το ισχύον εκλογικό σύστημα

Το ισχύον εκλογικό σύστημα, με το οποίο διεξήχθησαν οι εκλογές στις 21 Μαΐου 2023, είναι αυτό της απλής αναλογικής. Το σύστημα αυτό εισήχθει με τον ψηφισθέντα εκλογικό νόμο του 2016 της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, τον ν. 4406/2016. Το προκείμενο σύστημα εφαρμόστηκε πρώτη φορά στις εκλογές της 21ης Μαΐου, καθώς είχε ψηφιστεί από τα δύο τρίτα του όλου αριθμού των βουλευτών, πράγμα που σημαίνει πως δεν μπορεί να εφαρμοστεί στις αμέσως επόμενες εκλογές -δηλαδή σε αυτές που έλαβαν χώρα τον Ιούλιο του 2019, οι οποίες διενεργήθηκαν σύμφωνα με τον ν. 3636/2008– αλλά στις μεθεπόμενες όπως ρητώς ορίζει το άρθρο 54 παρ. 1 του Συντάγματος.

Με τον ν. 4406/2016 καταργήθηκε η πριμοδότηση των 50 εδρών ( του λεγόμενου bonus των 50 εδρών) στο πρώτο σε εκλογική δύναμη εκλογικό σχηματισμό. Επιπλέον, οι εκλογικοί σχηματισμοί, δηλαδή τα κόμματα, θα πρέπει να συγκεντρώσουν τουλάχιστον ποσοστό 3% επί των εγκύρων ψήφων, δηλαδή 3% του συνολικού εκλογικού αποτελέσματος (ρήτρα αποκλεισμού). Αναφορικά με τον υπολογισμό των εδρών και το πως αυτές κατανέμονται και παραχωρούνται ο νόμος ορίζει τα εξής:« 1. Για τον καθορισμό των εδρών που δικαιούται κάθε εκλογικός σχηματισμός, το σύνολο των ψήφων που συγκέντρωσε στην Επικράτεια πολλαπλασιάζεται με τον αριθμό 300». κάλπη

Έτσι, κάθε εκλογικός σχηματισμός, ο οποίος πληροί την προϋπόθεση της ρήτρας αποκλεισμού, δηλαδή κάθε κόμμα το οποίο έλαβε στην Επικράτεια τουλάχιστον το τρία τοις εκατό των ψήφων λαμβάνει τόσες έδρες όσες ισούνται με τον πολλαπλασιασμό της εκλογικής τους δύναμης επι τριακόσια. Έπειτα το γινόμενο τους διαιρείται με τον αριθμό των εγκύρων ψήφων που συγκέντρωσαν οι εκλογικοί σχηματισμοί με ποσοστό άνω του τρία τοις εκατό. Οι έδρες που δικαιούται κάθε εκλογικός σχηματισμός είναι το ακέραιο μέρος του πηλίκου της διαίρεσης (ποσοστό εκλογών/100*300=έδρες).

«Αν το άθροισμα των ως άνω ακέραιων μερών των πηλίκων υπολείπεται του αριθμού 300, τότε παραχωρείται, κατά σειρά, ανά μία έδρα και ως τη συμπλήρωση αυτού του αριθμού στους σχηματισμούς, των οποίων τα πηλίκα εμφανίζουν τα μεγαλύτερα δεκαδικά υπόλοιπα.».

Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι η στρογγυλοποίηση πηγαίνει πάντα προς τον προηγούμενο ακέραιο. Σύμφωνα, λοιπόν με το σύστημα της απλής αναλογικής προκειμένου να συγκροτηθεί κυβέρνηση θα χρειαστεί είτε κάποιο κόμμα να συγκεντρώσει ποσοστό άνω του 50,1% είτε να προκύψει συνεργασία κομμάτων. Ουδένα από τα δύο σενάρια πραγματοποιήθηκε στις εκλογές της 21ης Μαΐου, γεγονός που μας οδηγεί αυτομάτως, μετά τη διαδικασία των διερευνητικών εντολών -η οποία όπως αναπτύχθηκε άνωθεν δεν τελεσφόρησε- σε μια δεύτερη ψηφοφορία (δεύτερος γύρος).

Οι επικείμενες εκλογές, ο δεύτερος αυτός γύρος, που θα διενεργηθούν στις 25 Ιουνίου 2023, δεν θα διεξαχθούν με το ίδιο σύστημα, αλλά με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής όπως ορίζει ο νέος εκλογικός νόμος, ο ν. 4654/2020, ο οποίος δεν εφαρμόστηκε στις εκλογές της 21ης Μαΐου, διότι, όπως και ο ν. 4406/2016, δεν ψηφίστηκε από την πλειοψηφία των δύο τρίτων της βουλής, με απότοκο την εφαρμογή του όχι στις επόμενες (δηλαδή στις 21 Μαΐου) αλλά στις μεθεπόμενες ( σε αυτές στις 25 Ιουνίου) εκλογές. κάλπη

Ο νόμος αυτός επανέφερε την πριμοδότηση του πρώτου κόμματος, με την προϋπόθεση ότι αυτό θα συγκεντρώσει ποσοστό 25% και άνω. Το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτείνονται οι επιπλέον αυτές έδρες του πρώτου κόμματος, είναι το λιγότερο είκοσι και το μέγιστο 50, ανάλογα με το ποσοστό επιτυχίας του πρώτου κόμματος. Στην περίπτωση που το πρώτο κόμμα δεν καταφέρει να συγκεντρώσει ποσοστό ίσο ή μεγαλύτερο του 25% τότε η κατανομή των εδρών γίνεται βάσει του ν. 4406/2016 (απλή αναλογική) και όχι με βάση τον ν. 4654/2020 (ενισχυμένη αναλογική). κάλπη

Πηγή: Φίλιππος Κ. Σπυρόπουλος «Συνταγματικό Δίκαιο», Εκδόσεις Σάκουλα, Β΄ Έκδοση, 2020 κάλπη

Πηγή: Κώστας Χ. Χρυσόγονος «Συνταγματικό Δίκαιο», Εκδόσεις Σάκουλα, Δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση, 2014 κάλπη